جنگ آب؛ از هامون تا نیل
- مجموعه: اخبار اجتماعی
- تاریخ انتشار : چهارشنبه, 21 تیر 1402 11:15
روزنامه شرق نوشت: گرمای شدید، خشک‌سالی و توفان شن گریبان ساکنان منطقه مرزی افغانستان و ایران را گرفته است. آب گاهی در استان‌ها آن‌قدر کم است که با تانکرها به روستاها آورده می‌شود. در اواخر ماه می، این منطقه صحنه درگیری خونین شد. تنها چند روز قبل‌تر، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران، به طالبان درباره اختلاف بر سر آب یک رودخانه مهم مرزی هشدار داده بود. نه‌چندان دور از ایستگاه‌های مرزی، دریاچه هامون قرار دارد که اکنون تقریبا کامل خشک شده است. یکی از دلایل خشک‌سالی این است که آب رودخانه هیرمند به طول بیش از هزار کیلومتر در همسایگی افغانستان که به دریاچه هامون می‌ریزد، در سمت افغانستان پشت سدها متوقف می‌شود. قرار بود یک توافق‌نامه از سال 1973 استفاده از آب هیرمند را تنظیم کند؛ با‌این‌حال، در جریان گرمایش زمین، افغانستان نیز تحت تأثیر خشک‌سالی قرار دارد. آخرین پروژه سدسازی که در سال 2021 تکمیل شد، برق و آبیاری استان نیمروز را فراهم می‌کند.
لنا پارتزش، استاد علوم سیاسی در دانشگاه فرای برلین، در اینجا پتانسیلی برای همکاری را می‌بیند. یک نشانه این است که طالبان سال گذشته برای حل مناقشه هیرمند به ایران رفتند. پارتزش می‌گوید: «ایجاد فضایی برای مذاکره به جای سرمایه‌گذاری در موارد کم‌اهمیت‌تر مهم است. ما باید با تغییرات آب‌و‌هوا سازگار شویم».
یک کارشناس آب افغانستانی نیز به همکاری بیشتر امیدوار است. نجیب‌الله سدید می‌گوید: «در سیستان‌و‌بلوچستان میزان تبخیر زیاد است. همکاری بین دو کشور به‌ویژه در حوزه کشاورزی قابل تصور است. توسعه در جایی که امکانات هست، منطقی بوده و باید از هدر‌رفتن آب جلوگیری کرد».
شمال شرق آفریقا نیز نشان می‌دهد که موضوع آب تا چه حد می‌تواند انفجاری باشد؛ سد اتیوپی که انتظار می‌رود پس از تکمیل آن در سال 2024 یا 2025 بزرگ‌ترین سد در آفریقا باشد، مصر را برای تأمین آب خود از رود نیل و کشاورزی داخلی نگران کرده است. اختلاف بر سر چگونگی پر‌شدن این مخزن و میزان آب جاری به پایین رود نیل در آینده، حداقل به‌صورت شفاهی، بارها در جهت تشدید احتمالی و به شکل نظامی حرکت کرده است.
عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهوری مصر که در ابتدا صبور و بخشنده به نظر می‌رسید، اکنون ظاهرا صبر خود را در این مناقشه طولانی‌مدت از دست داده است. از نظر قاهره، اتیوپی حاضر به سازش نیست و برای زمان بازی می‌کند. جنگ قدرت در سودان نیز هر‌گونه میانجیگری را پیچیده‌تر می‌کند.
اختلاف بر سر چندین رودخانه مشترک بین هند و پاکستان نیز که در معرض خطر کمبود آب و خشک‌سالی هستند، در‌حال بالا‌گرفتن است. معروف‌ترین آنها رود سند است که از تبت سرچشمه گرفته و از بخش هندی منطقه کشمیر می‌گذرد. بیش از 60 سال است که یک قرارداد همکاری با میانجیگری بانک جهانی وجود دارد. این توافق توسط بسیاری از کارشناسان به‌عنوان روزنه امید و نقطه اجماع نادری بین کشورهای متخاصم تلقی می‌شد؛ اما در ماه ژانویه، هند به‌طور ناگهانی خواستار اصلاح این توافق شد. در مرکز این مناقشه، بار دیگر پروژه‌های سدسازی بزرگ قرار دارند. پاکستان پروژه‌های برق‌آبی هند در منطقه کشمیر را برای تأمین آب خود مشکل‌ساز می‌بیند و از سوی دیگر هند، کشور همسایه را به سازش‌ناپذیری متهم می‌کند.
