اعسار چیست و چه حکمی برای آن وجود دارد ؟

مجموعه: نکات و قوانین حقوقی

آخرین به روز رسانی دوشنبه, 16 خرداد 1401 16:26

اعسار چیست و چه حکمی برای آن وجود دارد ؟

همه چیز درباره ی اعسار

اعسار چیست ؟

اعسار برگرفته از عسر و به معنای سختی و نداشتن است. در واقع به عدم توانایی مالی یا عدم دسترسی به اموال و به نوعی در مضیقه قرار داشتن، اعسار گفته می شود.

اِعسار در حقوق ایران به وضعیت شخص غیر تاجری گفته می شود که به دلیل عدم دسترسی به مال خود یا کافی نبودن دارایی، قدرت پرداخت دیون (بدهی ها) یا هزینه دادرسی خود را نداشته باشد. اعسار معادل کلمه فقهی افلاس است. اعسار بدهکار معمولاً با اعتراف تمامی یا برخی طلبکاران به اعسار وی و نیز شهادت دو مرد عادل ثابت می شود. بر خلاف ورشکستگی تجاری، مُعسر محجور محسوب نمی شود و می تواند در اموال خود تصرف کند.

به عنوان مثال زنی که از شوهرش بابت پرداخت مکردن مهریه شکایت می کند و مرد ادعا می کند نمی تواند مهریه را بپردازد یا زمانی که کسی از دیگری بابت خسارتی که به مالش وارد شده است شکایت می کند و محکوم ادعا می کند قادر به پرداخت محکوم به ( آنچه به آن محکوم شده است ) نیست. این افراد می توانند در صورت داشتن شرایط به خصوصی، ادعا کنند معسر هستند و وضعیت مالی آنها به گونه ای است که قادر به پرداخت نیستند. به این فرد معسر و به شرایطی که در آن قرار دارد اعسار می گویند.

نحوه ی درخواست اعسار :

برای درخواست اعسار باید مراحل مختلفی را طی کرد. نخستین قدم در اعطای این درخواست، ارائه دادخواست اعسار توسط مدعی است. همچنین ابلاغ پرونده به قاضی توسط مدیر دفتر، رسیدگی به پرونده در خارج از نوبت در دادگاه دعوای اصلی، معرفی حداقل 4 شاهد به دادگاه توسط مدعی جهت اثبات اعسار، انضمام مدارک به دادخواست، اقدام به بررسی دادخواست اعسار توسط دادگاه، احضار شهود به دادگاه و سوگند شاهدان در حضور قاضی، استعلام مدارک از مراجع مربوطه توسط دادگاه، تطبیق ادعای درخواست کننده اعسار و اظهارات شهود، صدور حکم اعسار توسط دادگاه در صورت اثبات ادعا و رد دادخواست توسط دادگاه در صورت عدم اثبات ادعا در مراحل بعدی درخواست اعسار قرار دارند.

برای اثبات اعسار باید مدارکی همچون شهادت شهود به انضمام استشهادنامه کتبی شاهدان، فهرست اموال منقول و غیرمنقول، فهرست همه نقل و انتقالات اموال طی یک سال گذشته، موجودی حساب های بانکی و کلیه مطالبات خود از دیگران و اموالی که نزد دیگران دارد و همچنین دادنامه محکومیت را باید همراه خود داشت. دادخواست اعسار را می توان همراه با دعوای اصلی یا به صورت جداگانه تقدیم دادگاه کرد. باید به این نکته توجه داشت چنانچه مدعی اعسار مرتکب تخلفاتی از قبیل ادعای دروغین اعسار، شهادت دروغین شهود معرفی شده توسط وی و … شود، مشمول مجازات حبس خواهد شد.

چگونگی اثبات اعسار

آنطور که از قانون جدید نحوه محکومیت های مالی سال 1394، به ویژه ماده 7 آن مستفاد می شود، بر خلاف قانون قبلی، اصل بر معسر و تنگدستی مدعی اعسار ( مدیون) می باشد و خوانده دعوا می بایست دارا بودن مدیون را اثبات کند مگر آن که وضع مالی گذشته مدیون، حاکی از دارا بودن مدیون باشد و یا ثابت شود او در گذشته به هر نحوی مالی به دست آورده است.

مطابق ماده 8 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی سال 1394، شخص مدعی اعسار( مدیون ) باید صورت کلیه اموال خود شامل تعداد یا مقدار و قیمت کلیه اموال منقول و غیر منقول را به طور دقیق از جمله میزان وجوه نقدی که وی به هر عنوان نزد بانک ها و یا موسسات مالی و اعتباری ایرانی و خارجی دارد، به همراه مشخصات دقیق حساب های مذکور و هچنین کلیه اموالی که او به هر نحو نزد اشخاص ثالث دارد و کلیه مطالبات او از اشخاص ثالث و نیز فهرست نقل و انتقالات و هر نوع تغییر دیگر در اموال مذکور از زمان یکسال قبل از طرح دعوای اعسار به بعد را ضمیمه دادخواست اعسار خود کند.

آثار قبول اعسار 

1- معافیت موقت از پرداخت هزینه دادرسی

2- حق داشتن وکیل معاضدتی و معافیت ازپرداخت حق الوکاله

3- اعطای مهلت مناسب به مدیون جهت پرداخت بدهی یا حکم به تقسیط بدهی

اعسار مطلق و نسبی چیست ؟

اعساربه دوصورت مطلق و نسبی محقق می‌شود؛ اعسارمطلق وقتی است که شخص به طورکامل ازپرداخت محکوم به یا هزینه دادرسی عاجز و ناتوان بوده و یا درحال حاضر هیچگونه دسترسی به اموال و دارایی خود ندارد.خواه یکجا باشد و خواه به صورت اقساط. چنانچه فرد به طور یکجا و یک باره تمکن پرداخت محکوم به و یا هزینه دادرسی را نداشته باشد ولی قادر به پرداخت قسطی آن باشد گفته می‌شود که معسرنسبی است.

برای اثبات ادعای اعسار، مدعی باید حداقل چهار شاهد به دادگاه معرفی کند و شهود باید از وضع معیشتی و زندگی او مطلع باشند.

روش درخواست اعسار

انواع اعسار

• اعسار از هزینه دادرسی

• اعسار از پرداخت محکوم به

اعسار نسبت به هزینه دادرسی

وقتی کسی قصد دارد دعوایی در دادگاه مطرح کند باید دادخواست ثبت کند . ثبت دادخواست در دادگاه منوط به پرداخت هزینه هایی است . به این هزینه ها ، هزینه دادرسی می گویند که با توجه به نوع و ارزش دعوی متفاوت است . گاهی پیش می آید کسی که می خواهد دادخواست ثبت کند  ، تمکن مالی برای پرداخت هزینه دادرسی را ندارد . در واقع فرد در شرایطی است که دارای اعسار نسبت به پرداخت هزینه دادرسی است . قانون برای اینکه این دست از افراد که خود را محق می دانند اما قادر به پرداخت هزینه دادرسی نیستند ، راهی در نظر گرفته است که بر اساس آن فرد می تواند با اثبات اعسار نسبت به پرداخت هزینه دادرسی ، از آن معاف شود. 

آثار حکم قبول اعسار از هزینه دادرسی

• درخواست اعسار چنانچه مورد قبول قرار گیرد،  فرد معسر از پرداخت هزینه دادرسی معاف  می گردد. اما لازم به ذکر است که عدم پرداخت هزینه دادرسی برای خواهان، امر موقتی است و چنانچه خواهان در دعوا پیروز گردد و محکوم به، نصیب او گردد، هزینه دادرسی از محکوم به وصول می گردد و در واقع حمایت ها از او برداشته می شود

• معسر از پرداخت هزینه دادرسی از حق داشتن وکیل معاضدتی و معافیت موقت از پرداخت حق الوکاله بهره مند می گردد.

• معسر از هزینه دادرسی از پرداخت هزینه های نشر آگهی نیز معاف است.

• معسر از هزینه دادرسی از پرداخت دستمزد کارشناس، چنانچه در دعوای مطروحه نیاز به کارشناسی باشد معاف است.

• اعسار از هزینه دادرسی تنها در مورد خود فرد خواهان صدق می نماید  به عبارت دیگر چنانچه فرد معسر از هزینه دادرسی که دعوای او به جهت عدم تمکن مالی وی، بدون پرداخت هزینه دادرسی مطرح شده است فوت نماید و  ورثه وی دعوای مزبور را ادامه دهند، ادعای اعسار مورث  به ورثه او انتقال پیدا نمی کند، یعنی دعوایی که به ورثه منتقل شده است بایستی در صورت تمکن ورثه، همراه با پرداخت هزینه دادرسی باشد و ورثه با این بهانه که مورث آن ها معسر بوده است، نمی توانند از پرداخت هزینه دادرسی شانه خالی نمایند.

اعسار نسبت به محکوم به

اعسار از پرداخت محکوم به به این ترتیب است که کسی که به موجب حکم دادگاه محکوم به پرداخت مقدار مشخصی مال یا وجه نقد به دیگری شده است، ادعا کند توانایی پرداخت آن را ندارد. این عدم تمکن مالی یا نسبت به کل محکوم به ( آنچه به آن محکوم شده است ) یا به این ترتیب است که محکوم نمی تواند آن را به صورت یک جا پرداخت کند. در هر دو حالت می توان با اثبات وضعیت اعسار، از دادگاه تقاضای رسیدگی به اعسار را نمود. 

آثار حکم قبول اعسار از پرداخت محکوم به

چنانچه فردی در دعوا محکوم به پرداخت مالی به دیگری گردد که تمکن پرداخت آن را نداشته باشد می تواند به دادگاه درخواست اعسار بدهد در این مواقع در صورتی که دادگاه اعسار وی را قبول کند متناسب با شرایط محکوم علیه بدهی او را تقسیط می نماید.

اعسار از محکوم به دارای مهلت 30 روزه از تاریخ صدور اجرائیه است. همانطور که می دانید اجرائیه برگه ای است که مطابق آن مفاد رای دادگاه به صورت خلاصه به شخص محکوم ابلاغ می شود و آن فرد موظف به اجرای دقیق این برگه می باشد، پس باید توجه داشت فردی که به پرداخت پول محکوم شده است. می بایست بدهی خود را ظرف 10 روز از تاریخ اجرائیه پرداخت نماید که در غیر اینصورت موظف به پرداخت نیم عشر دولتی است و در صورت عدم توانایی مالی می بایست ظرف 30 دادخواست اعسار خود را با رعایت شرایط قانونی ثبت نماید.

در صورت عدم ثبت دادخواست ممکن است پرونده در اجرای احکام با صدور دستور بازداشت بدهکار همراه شود در این صورت بدهکار می بایست تا تعیین تکلیف تصمیم دادگاه در پذیرش اعسار و یا عدم پذیرش در بازداشت بماند مگر آنکه وثیقه ای به دادگاه معرفی نماید در این صورت دادگاه با اطمینان از امکان وصول مطالبات طلبکار، تا تعیین تکلیف نسبت به اعسار شخص بدهکار را آزاد می کند.

نکاتی درباره اعسار :

– همانطور که می دانیم اعسار فقط و فقط برای افراد عادی و عوام می باشد ، فرد تاجر و یا شرکتهای تجاری حق ثبت دادخواست اعسار را نداشته و این افراد می بایست ورشکستگی خود را به مرجع صالح اعلام نمایند در صورت تایید این امر شخص بازداشت معاف می گردد.

– در قانون نحوه اجرای محکومیت های کیفری هر راهی برای اثبات اعسار را پذیرفته است اما ارائه لیست اموال و دارایی های فرد ضروری است لیکن در قانون آیین دادرسی مدنی راه اثبات اعسار را مقید به تنظیم استشهادیه دانسته است. به عبارت ساده تر آنکه تنظیم استشهادیه از شرایط شکلی دادخواست بوده و وجود ایردات در این خصوص موجبات رد دادخواست را فراهم می آورد نکته اصلی تفاوت این دو دادخواست ارائه لیست اموال است و همانطور که بیان گردید در دادخواست اعسار از پرداخت محکوم به ارائه لیست اموال ضروری است اما در دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی ارائه لیست هیچ ضرورتی نداشته است.

مقررات جزایی اعسار

مقررات جزایی اعسار

چنانچه ادعای اعسار در مورد محکوم به باشد و مدعی اعسار نتواند ادعای خود را ثابت کند، دادگاه ضمن رسیدگی رد تقاضای اعسار، وی را به پرداخت وجوه مخارج رسیدگی به دعوی اعسار معادل دو برابر مخارج معمولی و حق الوکاله وکیل محکوم می کند.

این محکومیت در مورد اعسار اوراق اجراییه ثبت اسناد نیز قابل اجراست.

در صورت مشاهده تخلف های زیر، مدعی اعسار به مجازات حبس محکوم خواهد شد :

– پس از صدور حکم اعسار معلوم شود که مدعی اعسار به دروغ خود را معسر اعلام کرده است.

– پس از قبولی اعسار معلوم شود که شهود به دروغ شهادت داده اند؛ در این حالت شهود نیز به حبس محکوم می گردند.

– پس از صدور حکم اعسار معسر دارای مالی شده ولی همچنان خود را معسر قلمداد می کند.

– شخصی با مدعی اعسار تبانی نموده و خود را برخلاف واقع طلبکار او معرفی نماید. در این حالت طلبکار قلابی نیز به حبس محکوم خواهد شد.

ماده 17 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی

دادگاه رسیدگی‌ کننده به اعسار ضمن صدور حکم اعسار، شخصی را که با هدف فرار از پرداخت دین مرتکب تقصیر شده است تا موجب اعسار وی گردد با توجه به میزان بدهی، نوع تقصیر، تعدد و تکرار آن به مدت شش ماه تا دوسال به یک یا چند مورد از محرومیت های زیر محکوم می کند:

• ممنوعیت خروج از کشور

• ممنوعیت تاسیس شرکت تجارتی

• ممنوعیت تصدی مدیر عاملی در شرکت های تجارتی

• ممنوعیت عضویت در هیات مدیره شرکت های تجارتی

• ممنوعیت دریافت اعتبار و هرگونه تسهیلات به هر عنوان از بانک ها و موسسات مالی و اعتباری عمومی و دولتی به جز وام های ضروری

• ممنوعیت دریافت دسته‌ چک

گردآوری: بخش علمی بیتوته