چهار سطح مهم پیشگیری از بیماری‌ها: از پیشگیری ابتدایی تا سوم

مجموعه: پیشگیری بهتر از درمان

پیشگیری به معنای جلوگیری از بروز، گسترش یا وخامت بیماری‌ها است

پیشگیری از بیماری‌ها: یک ضرورت برای همه

پیشگیری از بیماری‌ها، به معنای جلوگیری از بروز، گسترش یا وخامت بیماری‌ها است. این امر می‌تواند از طریق اقدامات مختلف، از جمله آموزش و آگاهی‌بخشی، تغییر سبک زندگی، واکسیناسیون و غربالگری بیماری‌ها انجام شود.

تاریخچه طبیعی یک بیماری به پنج مرحله طبقه بندی می شود: زمینه ای، مستعد، تحت بالینی، بالینی، و بهبود/ناتوانی/مرگ. اقدامات پیشگیرانه بهداشتی مربوطه در مراحل مشابه برای هدف قرار دادن پیشگیری از این مراحل یک بیماری گروه بندی شده است. این مراحل پیشگیرانه عبارتند از: پیشگیری اولیه، پیشگیری دوم و پیشگیری سوم. این استراتژی‌ها در ترکیب، نه تنها با هدف جلوگیری از شروع بیماری از طریق کاهش خطر، بلکه همچنین عوارض پایین‌دستی یک بیماری آشکار را هدف قرار می‌دهند.

سطوح پیشگیری از بیماری‌ها به چهار دسته تقسیم می‌شوند

سطوح مختلف پیشگیری

سطوح پیشگیری از بیماری‌ها به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

پیشگیری ابتدایی

در سال 1978، دکتر دیوید مک‌کری، متخصص بهداشت عمومی آمریکایی، مفهوم پیشگیری ابتدایی را معرفی کرد. این مفهوم، یک سطح جدید از پیشگیری را اضافه کرد که بر جلوگیری از بروز بیماری‌ها قبل از اینکه رخ دهند، تمرکز داشت. این شامل کاهش عوامل خطر است که برای کل جمعیت از طریق تمرکز بر شرایط اجتماعی و محیطی هدف گذاری شده است.

چنین اقداماتی معمولاً از طریق قوانین و سیاست های ملی ترویج می شوند. پیشگیری ابتدایی، اغلب برای کودکان هدف قرار می‌گیرد زیرا کودکان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری‌ها هستند. این سطح از پیشگیری، می‌تواند از بروز بیماری‌ها در وهله اول جلوگیری کند و هزینه‌های درمانی را کاهش دهد.

پیشگیری ابتدایی، مرحله زمینه‌ای بیماری طبیعی را هدف قرار می‌دهد. این مرحله، قبل از اینکه بیماری ظاهر شود، رخ می‌دهد. پیشگیری ابتدایی، با هدف قرار دادن شرایط اجتماعی زیربنایی که باعث شروع بیماری می‌شوند، می‌تواند این مرحله را هدف قرار دهد.

یک مثال از پیشگیری ابتدایی، بهبود دسترسی به یک محله شهری به پیاده‌رویهای ایمن برای ترویج فعالیت بدنی است. این اقدام، می‌تواند به کاهش عوامل خطر چاقی، بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت نوع 2 و غیره کمک کند.

پیشگیری اولیه

پیشگیری اولیه شامل اقداماتی است که هدف آن جمعیت یا فرد مستعد است. هدف از پیشگیری اولیه جلوگیری از بروز یک بیماری است. بنابراین جامعه هدف آن افراد سالم هستند. معمولاً فعالیت هایی را ایجاد می کند که قرار گرفتن در معرض خطر را محدود می کند یا ایمنی افراد در معرض خطر را افزایش می دهد تا از پیشرفت بیماری در یک فرد مستعد به بیماری های تحت بالینی جلوگیری کند. برای مثال، ایمن سازی نوعی پیشگیری اولیه است.

پیشگیری ثانویه

پیشگیری ثانویه، بر افراد سالمی تمرکز دارد که هنوز علائم بیماری را نشان نمی‌دهند. این افراد، ممکن است دارای بیماری تحت بالینی باشند. بیماری تحت بالینی، بیماری‌ است که تغییرات پاتولوژیک در آن رخ داده است، اما علائم آشکاری ندارد. پیشگیری ثانویه اغلب به صورت غربالگری انجام می شود. برای مثال، پاپ اسمیر نوعی پیشگیری ثانویه است که هدف آن تشخیص سرطان دهانه رحم در حالت تحت بالینی قبل از پیشرفت است.  

پیشگیری سوم

پیشگیری سوم مراحل بالینی و پیامد یک بیماری را هدف قرار می دهد. این در بیماران علامت دار اجرا می شود و هدف آن کاهش شدت بیماری و همچنین هرگونه عواقب مرتبط است. در حالی که پیشگیری ثانویه به دنبال جلوگیری از شروع بیماری است، هدف پیشگیری سوم کاهش اثرات بیماری پس از ایجاد در فرد است. اشکال پیشگیری ثالث معمولاً تلاش های توانبخشی هستند.

کاهش شیوع بیماریها یکی از مزایای پیشگیری از بیماری‌ها است

اهمیت پیشگیری از بیماری‌ها

پیشگیری از بیماری‌ها، اهمیت و مزایای زیادی دارد، از جمله:

• کاهش شیوع بیماری‌ها: اقدامات پیشگیرانه، می‌تواند از شیوع بیماری‌ها در جامعه جلوگیری کند. این امر به حفظ سلامت افراد و جوامع کمک می‌کند.

• کاهش مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌ها: پیشگیری از بیماری‌ها، می‌تواند از مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌ها جلوگیری کند. این امر به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک می‌کند.

• کاهش هزینه‌های بهداشتی: اقدامات پیشگیرانه، می‌تواند از هزینه‌های بهداشتی ناشی از درمان بیماری‌ها جلوگیری کند. این امر به صرفه‌جویی در منابع مالی جامعه کمک می‌کند.

• ارتقای کیفیت زندگی: پیشگیری از بیماری‌ها، می‌تواند به ارتقای کیفیت زندگی افراد کمک کند. این امر به افراد کمک می‌کند تا زندگی سالم‌تر و فعال‌تری داشته باشند.

راهکارهای پیشگیری از بیماری‌ها

راهکارهای پیشگیری از بیماری‌ها، عبارتند از:

• آموزش و آگاهی‌بخشی: آموزش‌های لازم در مورد عوامل خطر بیماری‌ها، راه‌های پیشگیری از آن‌ها و شیوه‌های زندگی سالم، باید به‌طور گسترده‌ای در اختیار مردم قرار گیرد.

• تغییر سبک زندگی: ایجاد تغییراتی در سبک زندگی، مانند پیروی از یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، ترک سیگار و کاهش مصرف الکل، می‌تواند به پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها کمک کند.

• واکسیناسیون: واکسیناسیون، یکی از موثرترین راه‌های پیشگیری از بیماری‌های عفونی است.

• غربالگری بیماری‌ها: غربالگری بیماری‌ها، به شناسایی و درمان زودهنگام بیماری‌ها کمک می‌کند.

آموزش و آگاهی‌بخشی یکی از راهکارهای پیشگیری از بیماری‌ها است

نمونه‌هایی از اقدامات پیشگیرانه

با انجام اقدامات پیشگیرانه، می‌توان از بروز بسیاری از بیماری‌ها جلوگیری کرد و سلامت و رفاه خود و اطرافیانمان را بهبود بخشیم. پیشگیری از بیماری‌ها بسیار مهم است و می‌تواند به حفظ سلامتی شما کمک کند. در ادامه، چند راهکار پیشگیری از بیماری‌ها را برای شما مطرح می‌کنم:

• شستشوی دست: شستشوی منظم و صحیح دست‌ها با آب و صابون به خصوص قبل از خوردن غذا، بعد از استفاده از دستگاه‌های عمومی، بعد از استفاده از توالت و بعد از عطسه یا سرفه می‌تواند از انتقال عفونت‌ها به شما و دیگران جلوگیری کند.

• استفاده از ماسک: در صورتی که در معرض عفونت‌های تنفسی قرار دارید یا در مناطقی با آلودگی هوا زندگی می‌کنید، استفاده از ماسک صورت می‌تواند به شما کمک کند تا از تماس مستقیم با عوامل بیماری‌زا جلوگیری کنید.

• ایمنی غذایی: درست پختن و نگهداری مناسب غذاها، خصوصاً مواد غذایی حیوانی مانند گوشت، ماهی و تخم مرغ، می‌تواند از ابتلا به عفونت‌های غذایی جلوگیری کند.

• واکسیناسیون: واکسیناسیون به عنوان یکی از راهکارهای اصلی پیشگیری از بیماری‌ها بسیار موثر است. اطمینان حاصل کنید که واکسین‌هایی که برای شما توصیه شده است را دریافت کنید و به تاریخچه واکسیناسیون خود توجه کنید.

• فعالیت بدنی منظم: ورزش و فعالیت بدنی منظم سیستم ایمنی شما را تقویت کرده و احتمال بروز بیماری را کاهش می‌دهد.

• تغذیه سالم: تغذیه مناسب و متنوع با مصرف میوه‌ها، سبزیجات، مواد غذایی غنی از پروتئین و فیبر و کاهش مصرف مواد غذایی غیرسالم می‌تواند به حفظ سلامتی شما کمک کند.

• استراحت کافی: برای حفظ سیستم ایمنی قوی، به استراحت کافی و خواب به میزان لازم نیاز دارید. سعی کنید روزانه حداقل 7-8 ساعت خواب ببینید.

• اجتناب از مصرف مواد مخدر و الکل: مصرف الکل و مواد مخدر می‌تواند سیستم ایمنی شما را ضعیف کند و شما را در معرض بیماری‌ها قرار دهد. بهتر است از مواد مخدر خودداری کرده و مصرف الکل را به مقدار معقول و مسئولانه محدود کنید.

• جلوگیری از تماس با عوامل بیماری‌زا: سعی کنید از تماس مستقیم با افراد مبتلا به بیماری‌های عفونی خودداری کنید. همچنین، از تماس با سطوح آلوده، مانند دستگیره‌ها، دکمه‌های آسانسور و سایر سطوح عمومی، خودداری کنید و در صورت لزوم از دستکش استفاده کنید.

• مدیریت استرس: استرس می‌تواند سیستم ایمنی شما را ضعیف کند و شما را در معرض بیماری‌ها قرار دهد. از روش‌های مدیریت استرس مانند تمرین، مدیتیشن، یوگا و همچنین ایجاد تعادل بین کار و زندگی استفاده کنید.

• پوشیدن لباس مناسب: در مواقعی که در معرض عوامل بیماری‌زا هستید، مانند درمانگاه‌ها، بیمارستان‌ها یا مناطق با آلودگی بالا، از لباس‌های مناسب مانند لباس‌های مناسب، دستکش و ماسک استفاده کنید.

• مراقبت از بهداشت دهان و دندان: بهداشت دهان و دندان منظم شامل مسواک زدن حداقل دو بار در روز، استفاده از نخ دندان و مراجعه منظم به دندانپزشکی است. حفظ بهداشت دهان و دندان می‌تواند از رشد باکتری‌های زیاد در دهان جلوگیری کند و بیماری‌های دندانی و لثه را کاهش دهد.

• مصرف مکمل‌های غذایی: در صورت نیاز و با مشاوره پزشک یا متخصص تغذیه، می‌توانید مکمل‌های غذایی مناسب مانند ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروبیوتیک‌ها را مصرف کنید تا سیستم ایمنی خود را تقویت کنید.

لازم به ذکر است که راهکارهای پیشگیری ممکن است بسته به نوع بیماری و شرایط خاص متفاوت باشند. بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا راهکارهای پیشگیری متناسب با وضعیت شما را بدانید.

واکسیناسیون و غربالگری بیماری‌ها راههای پیشگیری از بیماری‌ها است

سوالات متداول درباره پیشگیری از بیماری‌ها

1. پیشگیری از بیماری‌ها چیست؟

پیشگیری از بیماری‌ها، به معنای جلوگیری از بروز، گسترش یا وخامت بیماری‌ها است. این امر می‌تواند از طریق اقدامات مختلف، از جمله آموزش و آگاهی‌بخشی، تغییر سبک زندگی، واکسیناسیون و غربالگری بیماری‌ها انجام شود.

2. سطوح پیشگیری از بیماری‌ها کدامند؟

سطوح پیشگیری از بیماری‌ها به چهار دسته تقسیم می‌شوند: 

• پیشگیری ابتدایی: این سطح از پیشگیری، به جلوگیری از بروز بیماری‌ها قبل از اینکه رخ دهند، اشاره دارد.

• پیشگیری اولیه: این سطح از پیشگیری، به شناسایی و درمان بیماری‌ها در مراحل اولیه‌ی آن‌ها، اشاره دارد. 

• پیشگیری ثانویه: این سطح از پیشگیری، به کاهش عوارض بیماری‌ها و ناتوانی‌های ناشی از آن‌ها، اشاره دارد. 

• پیشگیری سوم: این سطح از پیشگیری، به جلوگیری از بروز مجدد بیماری‌ها، اشاره دارد. 

3. چرا پیشگیری از بیماری‌ها مهم است؟

پیشگیری از بیماری‌ها، می‌تواند به بهبود سلامت و رفاه افراد و جوامع کمک کند. این امر می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

- کاهش هزینه‌های درمانی

- افزایش طول عمر

- بهبود کیفیت زندگی

-  کاهش مرگ‌ومیر

4. چه عواملی خطر ابتلا به بیماری‌ها را افزایش می‌دهند؟

عوامل خطر ابتلا به بیماری‌ها، عواملی هستند که احتمال ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهند. این عوامل می‌توانند ژنتیکی، محیطی یا رفتاری باشند.

برخی از عوامل خطر ابتلا به بیماری‌ها عبارتند از: سن ، جنس، سابقه خانوادگی ، رژیم غذایی ، فعالیت بدنی ، سیگار کشیدن و مصرف الکل ، استرس و آلودگی هوا

5. چگونه می‌توان از بیماری‌ها پیشگیری کرد؟

برای پیشگیری از بیماری‌ها، می‌توان اقدامات مختلفی انجام داد. این اقدامات عبارتند از:

- واکسیناسیون

- آموزش سلامت

- بهبود بهداشت محیط

- تغییر سبک زندگی

6. آیا پیشگیری از همه بیماری‌ها امکان‌پذیر است؟

خیر، پیشگیری از همه بیماری‌ها امکان‌پذیر نیست. برخی از بیماری‌ها، مانند بیماری‌های ژنتیکی، قابل پیشگیری نیستند. با این حال، پیشگیری از بسیاری از بیماری‌ها، از جمله بیماری‌های عفونی، بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان، امکان‌پذیر است.

سخن پایانی درباره پیشگیری از بیماری‌ها

پیشگیری از بیماری‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است و برای حفظ سلامتی و بهبود کیفیت زندگی افراد بسیار مؤثر است. با اجرای راهکارهای پیشگیری، می‌توان از بروز بیماری‌ها و  مشکلات و عوارض ناخواسته آنها جلوگیری کرد. همچنین، پیشگیری از بیماری‌ها نه تنها به فرد خود اهمیت دارد، بلکه برای جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، نیز اهمیت دارد. با کاهش شیوع بیماری‌ها در جامعه، می‌توان از بار سنگین بر روی سیستم بهداشت و درمان جلوگیری کرده و منابع درمانی را برای افرادی که به آنها نیاز دارند، فراهم کرد.

به طور کلی، پیشگیری از بیماری‌ها باید به عنوان یک فرایند جامع و همگانی در نظر گرفته شود. این شامل آگاهی از روش‌های پیشگیری، اعمال عملی و فرهنگ‌سازی مناسب در جامعه است. همچنین، همکاری بین افراد، سازمان‌های بهداشتی و دولت، بسیار مهم است تا بتوان بهبود وضعیت بهداشت عمومی را دست یافت.

گردآوری:بخش سلامت بیتوته