چگونه موسیقی خراسان، باعث درخشش فرهنگ ایران در جهان شده است؟
- مجموعه: آکادمی هنر
از خواف تا گوشه کنار جهان
این روزها از دل خواف در جنوب خراسان، جایی که فرهنگ و موسیقی عجین با هم شده‌اند، استاد خلیل شیخ، نوازنده و معلم پیشکسوت دوتار، بعد از سال‌ها اجرا در ایران، این روزها اغلب مهمان برنامه‌های فرهنگی در کشورهای مختلف است تا این میراث کهن را به بیشتر به جهانیان معرفی کند. موسیقی خراسان نه تنها به عنوان یک سنت دیرپا در ایران شناخته شده است بلکه به عنوان یک پدیده جهانی نیز درخشیده و از خواف تا دور دنیا، این موسیقی توانسته است قلب‌های بسیاری را تسخیر کند. در این مصاحبه، استاد شیخ با ما در مورد ماجراجویی‌های موسیقیایی خود و تأثیر عمیق موسیقی خراسان بر جهان به گفتگو می‌پردازد.
شما در برنامه‌های بین‌المللی زیادی حضور داشته‌اید. جایگاه موسیقی فولکلور خراسان در دنیای امروز چگونه است و استقبال جهانی از آن چطور بوده است؟
استاد خلیل شیخ: موسیقی خراسان، به ویژه ساز دوتار، در میان جامعه جهانی با استقبال فراوان روبرو شده است. توانایی این ساز برای ایجاد صداهای متنوع با تنها دو سیم، همواره مورد تعجب موسیقیدانان بین‌المللی بوده است. در فستیوال‌های خارجی، ساز دوتار خودنمایی کرده و مردم را به سمت این فرهنگ و موسیقی کشانده است. برای مثال، در کنسرتی در وین، قرار بود تنها یک هفته بمانم اما علاقه و شور اهالی موسیقی مرا به ماندن دو ماهه واداشت.
نظر شما در مورد تلفیق موسیقی فولکلور خراسان با موسیقی مدرن چیست؟ در این مورد نقدها و نظرات بسیار مختلفی وجود دارد.
معتقدم موسیقی، همانند زندگی، دائم در حال تغییر و تحول است و باید این تغییرات را به عنوان فرصتی برای آفرینش دید. تلفیق موسیقی فولکلور خراسان با موسیقی مدرن می‌تواند به روزرسانی این سنت دیرپا باشد و آن را برای نسل‌های جدید جذاب‌تر کند. این تلفیق، اگر با دانش و هنرمندی انجام شود، نه تنها به اصالت موسیقی خراسان لطمه نمی‌زند بلکه آن را غنی‌تر می‌کند.
تا چه حد می‌توان از موسیقی فولکلور خراسان در ساخت موسیقی مدرن استفاده کرد بدون اینکه به هویت و اصالت آن لطمه‌ای وارد شود؟
موسیقی خراسان به شدت انعطاف‌پذیر است و می‌تواند با سبک‌های مختلف موسیقایی تلفیق شود. این توانایی از ویژگی‌های جغرافیایی و فرهنگی خراسان نشأت می‌گیرد که گستره وسیعی از تأثیرات فرهنگی را در بر می‌گیرد. استفاده از دوتار در موسیقی مدرن نه تنها ممکن است بلکه می‌تواند به ایجاد آثار جدید و معناداری منجر شود که هم زیبایی سنتی و هم نوآوری مدرن را در خود دارد.
به نظر شما، چه چالش‌ها و موانعی در مسیر تلفیق موفق موسیقی فولکلور خراسان با موسیقی مدرن وجود دارد؟
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، پیدا کردن نوازندگانی است که هم در موسیقی فولکلور خراسان و هم در سبک‌های مدرن تبحر داشته باشند. تلفیق این دو نیازمند درک عمیق هر دو سبک و توانایی خلق آثاری است که هر دو جنبه را به خوبی به نمایش بگذارند. همچنین، تفاوت‌های فنی بین سازهای سنتی و مدرن می‌تواند چالش‌برانگیز باشد، مانند تطبیق دادن تونالیته‌ها و ریتم‌ها.
مثلا یک چالش در ترکیب ساز دو تار با موسیقی مدرن، چالش تعداد دستان یا پرده‌های ساز دوتار است که وقتی در کنار موسیقی الکترونیک و یا سازهای با تعداد بیشتر قرار می‌گیرد گاهی وقت‌ها می‌بینم باید کاری کرد و به تعداد پرده‌های دوتار اضافه می‌کنم تا رنگ صدایی بیشتری در دوتار داشته باشم. اما همه‌ی اینها یک ماجراجویی و به نظرم تجربه است و در این حوزه هنوز کار مدون و با سبک جا افتاده‌ای وجود ندارد. اما به نظرم همین ماجراجویی‌ها و خلاقیت‌هاست که می‌تواند رنگ و بوی تنوع و جذابیت بیشتری را برای یک ساز سنتی، برای همه‌ی اقشار و شنونده‌ها در سراسر جهان فراهم کند.
چگونه موسیقی خراسان می‌تواند به عنوان یک سفیر فرهنگی برای ایران عمل کند؟
موسیقی خراسان با عمق تاریخی و غنای فرهنگی که دارد، می‌تواند نماینده‌ای شایسته برای فرهنگ ایران باشد. ثبت جهانی دوتار به عنوان میراث فرهنگی نشان دهنده اهمیت و جایگاه آن است. برای ترویج این سفیر فرهنگی، باید در رویدادهای بین‌المللی به طور گسترده‌ای حضور یابد و از طریق آموزش و رسانه‌ها به معرفی و شناساندن آن به جوانان و علاقه‌مندان در سراسر جهان پرداخت.
چه آرزوهایی برای آینده موسیقی فولکلور خراسان دارید؟
آرزو دارم که موسیقی خراسان نه تنها به عنوان یک سنت بلکه به عنوان یک نماد فرهنگی در سطح بین‌المللی شناخته شود. دوتار باید در کنار سایر سازهای ملی مانند تار و سه‌تار، در دانشگاه‌های جهان تدریس شود و جایگاهی مستحکم در میان سازهای جهانی داشته باشد.
جناب شیخ از وقتی که برای این مصاحبه در اختیار ما قرار دادید متشکریم.
