مناجات در شب نيمه شعبان
- مجموعه: اعمال مستحبی
مناجات در شب نيمه شعبان
نيمه شعبان در اذهان شيعيان و محبان اهل بيت ،عليهم السلام، به عنوان روز ميلاد نجات بخش موعود معنا و مفهوم مي يابد. روز ميلاد بزرگ مردي که انسانيت، ظهور او را به انتظار نشسته و عدالت براي پاي بوس قدمش لحظه شماري مي کند.
نيمه شعبان اگر چه شرافتش را وامدار مولود خجسته اي است که در اين روز زمين را با قدوم خويش متبرک ساخته است، اما همه عظمت آن دراين خلاصه نشده و در تقويم عبادي اهل ايمان نيز از جايگاه و مرتبه والايي برخوردار است.
در رواياتي که از طريق شيعه و اهل سنت نقل شده فضيلتهاي بسياري براي عبادت و راز نياز در شب و روز خجسته نيمه شعبان بر شمرده شده است و اين خود تمثيل زيبايي است از اين موضوع که براي رسيدن به صبح وصال موعود بايد شب وصل با خدا را پشت سرگذاشت، و تا زماني که منتظر، عمرخويش را در طريق کسب صلاح طي نکند نمي تواند شاهد ظهور مصلح موعود باشد.
با توجه به اهميت فراواني که در روايات به شب نيمه شعبان داده شده و حتي آن را هم پايه شب قدر شمرده اند، در اين مجال برخي از روايتهايي را که در بيان مقام و منزلت شب نيمه شعبان وارد شده اند مورد بررسي قرار مي دهيم. باشد تا خداوند ما را به عظمت اين شب مقدس واقف گرداند و توفيق بهره برداري از برکات آن را عطا فرمايد:
از پيامبر گرامي اسلام ، صلي الله عليه وآله، در زمينه موضوع محل بحث روايتهاي بسياري نقل شده که يکي از آنها به اين شرح است:
«شب نيمه شعبان در خواب بودم که جبرييل به بالين من آمد و گفت: اي محمد! چگونه در اين شب خوابيده اي؟ پرسيدم: اي جبرييل! مگر امشب چه شبي است؟ گفت: شب نيمه شعبان است. برخيز اي محمد! پس مرا از جايم بلند کرد و به سوي بقيع برد، در آن حال گفت: سرت را بلند کن! امشب درهاي آسمان گشوده مي شوند، درهاي رحمت باز مي گردند و همه درهاي خوشنودي، آمرزش، بخشش، بازگشت، روزي، نيکي و بخشايش نيز گشوده مي شوند.
خداوند در اين شب به تعداد موها و پشمهاي چارپايان[بندگانش را از آتش جهنم] آزاد مي کند. امشب خداوند زمانهاي مرگ را ثبت و روزيهاي يک سال را تقسيم مي کند و همه آنچه را که در طول سال واقع مي شود نازل مي سازد. اي محمد! هر کس امشب را با منزه داشتن خداوند (تسبيح)، ذکر يگانگي او (تهليل)، ياد بزرگي او (تکبير)، راز و نياز با او (دعا)، نماز، خواندن قرآن، نمازهاي مستحب (تطوع) و آمرزش خواهي (استغفار) صبح کند، بهشت جايگاه و منزل او خواهد بود و خداوند همه آنچه را که پيش از اين انجام داده و يا بعد از اين انجام مي دهد، خواهد بخشيد ...» (1)
يکي از همسران پيامبر اکرم ، صلي الله عليه و آله، حالات ايشان را در شب نيمه شعبان چنين بيان مي کند:
«در يکي از شبها که پيامبر خدا، صلي الله عليه و آله، در نزد من بود ناگهان متوجه شدم که ايشان بستر خود را ترک کرده است، غيرت خاص زنانه به سراغ من آمد و به گمان اينکه حضرت نزد يکي ديگر از همسران خود رفته است به جستجوي ايشان پرداختم، اما بناگاه ديدم که حضرتش مانند جامه اي که بر زمين افتاده باشد به سجده رفته و چنين راز و نياز مي کند:
«اصبحت اليک فقيرا خائفا مستجيرا فلا تبدل اسمي و لاتغير جسمي و لاتجهد بلائي و اغفرلي »
به سوي تو آمدم در حالي که تهيدست، ترسان و پناه جويم، پس نام مرا برمگردان، جسم مرا تغيير مده، گرفتاريم را افزون مساز واز من در گذر.
آنگاه سر خود را بلند کرد و بار ديگر به سجده رفت و در آن حال شنيدم که مي فرمود:
«سجد لک سوادي و خيالي و امن بک فوادي هذه يداي بما جنيت علي نفسي يا عظيم ترجي لکل عظيم اغفرلي ذنبي العظيم فانه لايغفرالعظيم الاالعظيم »
سراپاي وجوم براي تو سجده کرده و قلبم به تو ايمان آورده است; اين دو دست من با همه جنايتي که برخود روا داشته ام، پس اي بزرگي که براي هرکار بزرگي اميدها به سوي تو است; از گناهان بزرگ من در گذر، چرا که از گناهان بزرگ در نمي گذرد مگر پروردگار بزرگ.
بعد از اداي اين کلمات سر خود را بلند کرده و براي سومين بار به سجده رفت و اين جملات را بر زبان جاري ساخت:
«اعوذ برضاک من سخطک و اعوذ بمعافاتک من عقوبتک و اعوذ بک منک انت کما اثنيت علي نفسک و فوق ما يقول القائلون »
از خشم تو به خوشنوديت پناه مي برم، از کيفر تو به بخشش ات پناهنده مي شوم و از تو به سوي خودت پناه مي جويم. تو همان گونه اي که خود توصيف کرده اي و بالاتر از آني که گويندگان مي گويند.
لحظاتي ديگر سر از سجده برداشت و دوباره به سجده رفت در حالي که مي فرمود:
«اللهم اني اعوذ بنور وجهک الذي اشرقت له السموات و الارض و قشعت به الظلمات و صلح به امرالاولين و الاخرين ان يحل علي غضبک او ينزل علي سخطک اعوذبک من زوال نعمتک و فجاة نقمتک و تحويل عافيتک و جميع سخطک لک العتبي فيما استطعت و لاحول و لاقوة الا بک »
خدايا به نور وجه تو که آسمانها و زمين از آن روشن شده، تاريکيها با آن از بين رفته و کار پيشينيان و آيندگان با آن اصلاح شده است پناه مي برم ، از اينکه به خشم تو گرفتار شوم و يا دشمني تو بر من نازل شود. پناه مي برم به تو از زوال نعمتت، نزول ناگهاني عذابت، دگرگوني سلامتي ات و همه آنچه که خشم تو را در پي دارد. خوشنودي نسبت به آنچه من در توان دارم از آن تو است و هيچ حرکت و نيرويي نيست مگر به سبب تو.
چون اين حال را از پيامبر ديدم او را رها کردم و شتابان به طرف خانه حرکت کردم. نفس نفس زنان به خانه رسيدم. وقتي پيامبر ،صلي الله عليه و آله، به خانه برگشتند و حال مرا ديدند گفتند: چه شده است که اينچنين به نفس نفس افتاده اي؟
گفتم: من اي رسول خدا به دنبال شما آمده بودم، پس فرمود:
آيا مي داني امشب چه شبي است؟! امشب شب نيمه شعبان است، در اين شب (شب نیمه شعبان) اعمال ثبت مي گردند، روزيها قسمت مي شوند، زمانهاي مرگ نوشته مي شوند و خداوند تعالي همه را مي بخشد مگر آنکه به خدا شرک ورزيده يا به قمار نشسته است.يا قطع رحم کرده يا برخوردن شراب مداومت ورزيده يا برانجام گناه اصرار ورزيده است ...» (2)
پرسشي که با مطالعه روايتهاي بالا به ذهن خطور مي کند اين است که چرا با اينکه در بسياري از روايات تصريح شده که تعيين زمان مرگ مردمان و تقسيم روزي آنها در شب قدر و در ماه مبارک رمضان صورت مي گيرد، در دو روايت ياد شده شب نيمه شعبان به عنوان زمان تقدير امور مزبور ذکر شده است؟
مرحوم سيدبن طاووس (م 664 ق) در پاسخ پرسش ياد شده مي گويد:
«شايد مراد روايات مزبور اين باشد که تعيين زمان مرگ و تقسيم روزي به صورتي که احتمال محو و اثبات آن وجود دارد، در شب نيمه شعبان صورت مي گيرد، اما تعيين حتمي زمان مرگ و يا تقسيم حتمي روزيها در شب قدر انجام مي شود. و شايد مراد آنها اين باشد که در شب نيمه شعبان امور مزبور در لوح محفوظ تعيين و تقسيم مي شوند، ولي تعيين و تقسيم آنها در ميان بندگان در شب قدر واقع مي شود.
اين احتمال هم وجود دارد که تعيين و تقسيم امور ياد شده در شب قدر و شب نيمه شعبان صورت گيرد، به اين معنا که در شب نيمه شعبان وعده به تعيين و تقسيم امور مزبور در شب قدر داده مي شود. به عبارت ديگر اموري که در شب قدر تعيين و تقسيم مي گردند، در شب نيمه شعبان به آنها وعده داده مي شود. همچنان که اگر پادشاهي در شب نيمه شعبان به شخصي وعده دهد که در شب قدر مالي را به او مي بخشد، در مورد هر دو شب اين تعبير صحيح خواهد بود که بگوييم مال در آن شب از آن حضرت چنين بخشيده شده است.» (3)
اميرمؤمنان علي ،عليه السلام، در روايتي ديگر در فضيلت شب نيمه شعبان چنين مي گويد:
«در شگفتم از کسي که چهار شب از سال را به بيهودگي بگذراند: شب عيد فطر، شب عيد قربان، شب نيمه شعبان و اولين شب از ماه رجب » (4)
اميدواريم که خداوند به برکت مولود با عظمت شب نيمه شعبان به همه ما توفيق درک فضيلت هاي اين شب خجسته را عطا فرمايد و همه ما را از زمره ياوران و خدمتگزاران مولود اين شب قرار دهد.
-----------------------
پي نوشتها
1. ابن طاووس ، علي بن موسي ، اقبال الاعمال، ص 212، بيروت،
مؤسسه الاعلمي للمطبوعات،1417 ق; المجلسي ، محمدباقر ، بحارالانوار، ج 98، ص 413،
بيروت، مؤسسه الوفاء،1403 ق.
2. ابن طاووس، علي بن موسي، همان، صص 217 -216.
3. همان ، ص 214.
4.المجلسي، محمدباقر، همان ، ج 94، ص 87، ح 12.
تلخیص از s-a-madisei.com
