نترس، جرأت داشته باش

مجموعه: برای زندگی بهتر

ارتباط يکي از مهم‌ترين زمينه‌هاي سلامت زندگي اجتماعي و منشأ فرهنگ و به عنوان زمينه و مبناي حرکت و ارتقاي انساني است که اگر ويروسي شود، بي شک پايه اصلي زندگي مي‌لغزد و رضايت از آن محو مي‌شود. در اين ميان ارتباط مؤثر با ديگران، مهارتي است که انسان را در موقعيّت ممتاز و بهتري قرار مي‌دهد و دست‌يابي به موفّقيّت و خوشبختي را سهل‌تر مي‌سازد. ارتباط مؤثر رابطه‌اي است که در آن شخص به گونه‌اي عمل مي‌کند که در آن علاوه بر اينکه خودش به خواسته‌هايش مي‌رسد، افراد مقابل نيز احساس رضايت دارند. يکي از مهارت‌هاي ارتباط مؤثر، جرأت ورزي است. افرادي که از مهارت جرأت ورزي (حدّ وسط برخورد منفعلانه و پرخاشگري) بي بهره‌اند، نمي‌توانند از خودشان دفاع نمايند؛ لذاست که غالباً در برخورد با ديگران منفعل، پشيمان و ترسو بوده و به جاي اهمّيّت به نيازها و خواسته‌اي خود، از خواسته‌ها و نظر ديگران تبعيّت مي‌کنند.

جرأت ورزي، يعني دفاع از حقوق خود و بيان افکار و احساسات خويش که به شيوه مستقيم، صادقانه و مناسب انجام شود. افراد جرأت‌ورز براي خود و ديگران احترام قائل هستند. آنان منفعل نيستند و ضمن اين که به خواسته‌ها و نيازهاي ديگران احترام مي‌گذارند، اجازه نمي‌دهند ديگران از آن‌ها سوء استفاده کنند و به شيوه قاهرانه با آنان ارتباط برقرار کنند.

جرأت ورزي مهارتي است در راه خود کارآمدي و خود کنترلي در افراد که اعتماد به نفس و عزّت نفس آن‌ها را تقويّت مي‌کند. اين مهارت که جزو مهارت‌هاي مقابله با خشم و همچنين بهترين روش ارتباط رضايت‌بخش با ديگران است، بسان ساير مهارت‌هاي ارتباطي نيازمند دانش، تدبير، مذاکره و انعطاف پذيري است.

توجه داشته باشيد که جرأت‌ورزي و پرخاشگري از يکديگر متمايزند. پرخاشگر بودن به معني دفاع از حقوق خود به شيوه‌اي خصمانه است که فرد سعي مي‌کند نيازها و خواسته‌هاي خود را از طريق غالب شدن، توهين و تحقير ديگران برآورده کند که در اين ميان براي حقوق و خواسته ديگران اهمّيّتي قائل نيست.

براي درک بيشتر تفاوت جرأت ورزي (حدّ وسط برخورد منفعلانه و پرخاشگري) با هر يک از رفتار انفعالي و پرخاشگرانه به مثال‌هاي زير دقّت نماييد.

1. فردي در صف خريد مي‌خواهد خودش را جلوي شما جا بزند و مي‌گويد: اجازه مي‌دهيد زودتر از شما خريد کنم؟ من عجله دارم.

پاسخ انفعالي: خيلي خوب.

پاسخ پرخاشگرانه: آهاي، مي‌خواهي چه کار کني، برو آخر صف بايست.

پاسخ همراه با جرأت ورزي: متأسفم، نمي‌توانم، من هم عجله دارم.

جراتمندي در اصل به معناي توانايي ابراز افکار و احساسات به شيوه‌اي است که در آن نيازهاي شما به روشني مشخص مي‌شود و راه ارتباط با ديگران براي هميشه گشوده باقي مي‌ماند. با وجود اين شما قبل از ابراز آزادانه نيازهاي خود بايد باور کنيد که از حق مشروع داشتن اين نيازها برخورداريد

2. يکي از هم کلاسي‌ها جزوه درسي شما را براي شب امتحان طلب مي‌کند.

پاسخ انفعالي: من خودم نياز دارم، ولي باشد.

پاسخ پرخاشگرانه: خيلي پررو هستي که شب امتحان چنين تقاضايي مي‌کني، فراموشش کن.

پاسخ همراه با جرأت ورزي: خوشحال مي‌شدم به شما کمک کنم، از قبل براي مطالعه شب امتحاني برنامه ريزي کرده‌ام. اي کاش زودتر مي‌گفتيد.

انواع رفتار جرأت مندانه

رفتار جرأتمندانه طبقه‌بندي‌هاي فراواني شده است،  برخي ابراز وجود در رفتار جرأتمندانه را داراي چهار مؤلفه مي‌دانند و

برخي نيز به طور کلّي رفتارهاي جرأتمندانه را به سه گروه کلّي تقسيم مي‌نمايند:

* بيان جرأتمندانه احساسات مثبت و منفي

* رد جرأتمندانه خواسته‌هاي نابجاي ديگران و مقاومت در برابر آن‌ها

* در خواست‌هاي جرأتمندانه از ديگران نترس، جرأت داشته باش

جراتمندي در اصل به معناي توانايي ابراز افکار و احساسات به شيوه‌اي است که در آن نيازهاي شما به روشني مشخص مي‌شود و راه ارتباط با ديگران براي هميشه گشوده باقي مي‌ماند. با وجود اين شما قبل از ابراز آزادانه نيازهاي خود بايد باور کنيد که از حق مشروع داشتن اين نيازها برخورداريد.

حقوق زير را هميشه بايد مد نظر داشته باشيد:

* شما حق داريد در مورد چگونگي هدايت زندگي خود تصميم بگيريد. اين حق، پيگيري اهداف و آرزوهاي شخصي و تعيين اولويت‌هاي خاص خود شما را شامل مي‌شود.

* شما از اين حق برخورداريد که ارزش‌ها، باورها، عقايد و عواطف خاص خودتان داشته باشيد و حق داريد از بابت اين ارزش‌ها، باورها، عقايد و عواطف به خودتان احترام بگذاريد. مهم نيست ديگران چه عقيده‌اي دارند.

* شما حق داريد بابت اعمال يا احساسات خود به ديگران توضيح ندهيد نياز نيست اعمال و احساسات خود را توجيه کنيد.

* شما حق داريد به ديگران بگوييد مايليد بگوييد چگونه با شما رفتار شود.

* شما حق داريد خودتان را ابراز کنيد و حق داريد بگوييد «نه»، «من نمي‌دانم» «من نمي‌فهمم» يا حتي «من اهميت نمي‌دهم». شما حق داريد وقتي را به شکل دهي افکار خود پيش از ابراز آن‌ها اختصاص دهيد.

* شما حق داريد از ديگران درخواست اطلاعات يا کمک کنيد بدون اينکه از بابت نيازهاي خود دست خوش احساسات منفي شويد.

* شما حق داريد افکارتان را تغيير دهيد، اشتباه کنيد و گاه غير منطقي عمل کنيد و گاه غير منطقي عمل کنيد و پيام‌هاي آن عمل را کاملاً بپذيريد.

* شما حق داريد خودتان را دوست بداريد هر چند مي‌دانيد کامل نيستيد و گاهي کارها را پايين‌تر از حد توانايي کامل خود انجام دهيد.

* شما حق داريد روابط مثبت و رضايت بخش برقرار کنيد. روابطي که در آن احساس آرامش کنيد و آزاديد صادقانه خود را بيان کنيد، و حق داريد روابط خود را اگر نيازهاي شما را برآورده نسازد، تغيير يا خاتمه دهيد.

* شما حق داريد زندگي خود را به هر شيوه‌اي که خودتان تعيين مي‌کنيد تغيير و تحول دهيد.

* وقتي شما باور نداشته باشيد که صاحب اين حقوق هستيد ممکن است در قبال شرايط و رويدادهاي زندگي خود منفعلانه واکنش نشان دهيد. وقتي به نيازها، عقايد و داوري‌هاي ديگران بيش از نيازها، عقايد و داروهاي خود اهميت دهيد احتمالاً احساس آسيب، تشويش و حتي خشم مي کنيدو. اين نوع رفتار انفعالي و غير جراتمندانه، اغلب غير مستقيم و از لحاظ هيجاني غير صادقانه و خود انکار گرا نه است.

* نزد خيلي از افراد توجه به نيازهاي مشروع خود و ابراز آن حقوق، خودخواهانه تعبير مي‌شود. خود خواهي به معني تنها به حقوق خويش توجه کردن و عدم توجه به حقوق ديگران است. نکته‌اي که به نحو تلويحي و تاکيد بر حقوق شما حاضر است اين حقيقت است که شما از بابت مشروع ديگران نيز نگران هستيد.

زندگي افراد جرأتمند، معنادار است. اينان به ديگران اجازه مي‌دهند تا مستقل بينديشند و عمل کنند و خود نيز افزون بر در دسترس قرار دادن خواسته‌هايشان، از زورگويي، تحکّم، زبوني و ذلّت فاصله مي‌گيرند

مزاياي رفتار جرأتمندانه

* از مهم‌ترين مزاياي جرأتمندي، احساس مثبتي است که فرد درباره خود دارد. افراد جرأتمند در مقايسه با افراد سازش کار و پرخاشگر درباره خود احساس بهتري دارند. آن‌ها احساس عزّت نفس دارند و خود را شريف و عزيز مي‌بينند.

* مردم افراد جرأتمند را صريح و صادق مي‌دانند و معتقدند چنين افرادي اهل چاپلوسي، تملّق و نفاق نيستند. اين افراد آنچه را مي‌توانند انجام دهند مطرح مي‌کنند. بنابراين مردم به چنين افراد بيشتر اعتماد مي‌کنند؛ گرچه به ظاهر آن را نشان ندهند.

* زندگي افراد جرأتمند، معنادار است. اينان به ديگران اجازه مي‌دهند تا مستقل بينديشند و عمل کنند و خود نيز افزون بر در دسترس قرار دادن خواسته‌هايشان، از زورگويي، تحکّم، زبوني و ذلّت فاصله مي‌گيرند.

پيامدهاي منفي نداشتن جرأت

جرأتمند نبودن مي‌تواند مشکلات زير را به وجود آورد:

* افسردگي، عصبانيّت از خود، احساس درماندگي، نااميدي و نداشتن کنترل در زندگي؛

* رنجيدگي و عصبانيت از ديگران؛

* ناکامي در بسياري از موقعيّت‌هايي که فرد نمي‌تواند به خواسته خود برسد؛

* انفجار خشم (وقتي خشم به شيوه مناسبي ابراز نشود، روي هم انباشته شده، در مواردي به شکل نامناسب و پرخاشگرانه ابراز مي‌شود)؛

*  اضطراب و در پي آن، اجتناب از افراد و موقعيت‌هايي که سبب ناراحتي و از ميان رفتن فرصت‌هاي زيادي مي‌شود؛

* ضعف در روابط بين فردي و ناتواني در بيان احساسات مثبت و منفي که باعث مي‌شود فرد مقابل از احساسات و خواسته‌هاي فرد اطلاعي نداشته باشد و نتواند اقدامي در جهت حصول آن‌ها انجام دهد؛

* مشکلات جسماني مانند سردرد، زخم معده، فشار خون بالا و تجربه استرس که عوارض جسماني زيادي به همراه دارد؛

*رفتار منفعل که باعث مي‌شود فرد نتواند در برابر ديگران قاطعانه عمل کند؛

* تقويت رفتار ديگران که باعث مي‌شود توقّع آنان بيشتر شود و براي به دست آوردن خواسته‌هاي خود، اصرار بيشتري داشته باشند.