تاملی بر مرمت جهانی مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان
- مجموعه: اخبار اجتماعی
- تاریخ انتشار : یکشنبه, 22 دی 1398 09:13
در حالی که پژوهشکده مرمت، مهر تایید بر کار متولیان میراث فرهنگی اصفهان زده، این کارشناسان گفتند گنبد مسجد شیخ لطف‌الله باید توسط صاحب نظرانی از سراسر کشور موردبررسی و تایید قرار می‌گرفت به اعتقاد آنها دخالت در مرمت گنبد، بدون مطالعه بنای این مسجد کار نادرست است و بدون طرح مرمت، دخالت در مرمت آن می‌تواند فاجعه‌آفرین باشد.
از نظر کارشناسان تا آنچه که در اصفهان رخ داد
به گزارش ایرنا به نقل از سید مرتضی فرشته‌نژاد گفت: رییس پژوهشکده مرمت روی کدام اصل، مرمت گنبد شیخ لطف الله را تایید کرد؟ پژوهشکده بایستی نظر همه کارشناسان اصلی و صاحب نظران را که روی این بناها کار کرده‌اند می‌گرفت و با ارزیابی نکات مثبت و منفی، اعلام نتیجه می‌کرد.
وی با انتقاد از پروژه‌هایی مثل بدنه‌سازی و پیاده‌رو سازی چهارباغ و یا وضعیت کاشی کاری گنبد مسجد جامع عباسی گفت: کار مرمت روی یک اثر جهانی مثل مسجد شیخ لطف‌الله باید یک کار علمی باشد. پژوهشگاه هم برای تایید مرمت این گنبد باید دلایل علمی و منطقی داشته باشد. آنچه که روی داده اعم از مرمت گنبد و تایید آن درست نیست و در هیچ یک از مجامع علمی جهانی این کارها پذیرفته نیست و بیشتر موجب تمسخر وضعیت مرمت آثار تاریخی ایران خواهد بود.
فرشته نژاد گفت در فرایند اجرای این طرح باید نظر کارشناسان و صاحب نظران امر را می پرسیدند.
پی‌های مسجد شیخ لطف‌الله نم کشیده است
فرشته نژاد معتقد است که زیرزمین مسجد شیخ لطف الله شبستان نبوده و در حدود 25 سال پیش کف آن بتن شده و دیواره‌ها را کاشی کردند.
وی مشکل اصلی گنبد شیخ لطف‌الله را کاشی‌کاری نایکش زیرزمین دوره شاه عباس دانست که اکنون عواقب ناشی از کاشی‌کاری آن، کل بنا را تحت تاثیر قرار داده است.
این کارشناس یادآور شد: برغم این که بارها گفته شد اینجا نایکش است اما در آن دوران رییس میراث فرهنگی اصفهان کف و دیواره‌ها را کاشی کرد و هواکش‌ها را مسدود کردند و از همان زمان بنا شروع کرد به نم کشیدن و رطوبت به پایه‌ها کشیده شد.
این کارشناس خطاب به متولیان میراث فرهنگی گفت: مشکل اصلی گنبد جای دیگر است در این ارتباط باید سخن کارشناسان و صاحب نظران امر شنیده می‌شد.
وی افزود: رطوبت تاثیر بدی روی پایه‌های بنا گذاشته و به همین دلیل هم لنگه تاق‌های زیرزمین ترک می‌خورد و مدام تعمیر می‌شوند. تعمیر لنگه تاق‌ها در این سالها هم فقط پوشاندن ترک‌هاست و عاقبت نم کار خودش را می‌کند و کل بنا را پایین می‌کشد. گنبد روی همین سازه است و وقتی سازه تکان بخورد گنبد هم خراب می‌شود.
فرشته نژاد با تاکید بر بازبینی و بررسی بنای مسجد شیخ لطف الله در روند مرمت گنبد آن یادآور شد: نتیجه آنچه بیست و پنج سال پیش روی داده این شده است که هر بار وارد گنبد خانه می‌شوید می‌بینید چند تا از کاشی‌ها فرو ریخته؛ کاشی‌هایی که چهارصد سال پیش به عنوان فیرزه اسلامی معروف بوده و حالا فقط به خاطر ناآگاهی از بین می‌رود.
پروژه گنبد یا بنای مسجد شیخ لطف‌الله
در اینکه گنبد مسجد شیخ لطف الله زیباترین و مورد توجه‌ترین گنبد تاریخ معماری ایران است شکی نیست و بسیاری از معماران حتی در دوره معاصر وقتی بنا داشتند گنبدی را طراحی کنند به این گنبد نگاهی داشته‌اند و از تناسبات و زیبایی این گنبد استفاده کرده‌اند.
این گفته‌های فرامرز پارسی است؛ دیگر کارشناس مرمت که معتقد است متولیان میراث فرهنگی باید مشکل گنبد مسجد شیخ لطف‌الله را در قالب پروژه می‌دیدند، پروژه ای که صرف نگاهش به گنبد نیست.
پارسی در گفت و گو با ایرنا در مورد آنچه که باید در مورد گنبد و بنای مسجد شیخ لطف‌الله انجام می‌گرفت، گفت: گنبد بخشی از یک بناست و اگر مشکلی دارد به طور قطع این مشکل می‌تواند ریشه‌هایش در موجودیت خود بنا باشد، ممکن هم هست این‌گونه نباشد اما وظیفه یک مرمتکار این است که با طی کردن تمام پله های مرمت، مطالعات جامعی را در مورد کل بنای مسجد شیخ لطف‌الله انجام دهد و این مطالعات شامل مطالعات تاریخی، و مطالعه وضع موجود است که به طور عمده به معماری و تزیینات و فن شناسی‌های مختلف در مورد سازه و تاسیسات آن است.
وی افزود: باید برداشت‌های دقیق انجام شود تا ماهیت گنبد و نقشش در کلیت بنا مورد شناسایی قرار گیرد و بعد از آن آسیب شناسی شود تا ببینیم چه آسیب هایی به بنا وارد شده و چه آسیب‌هایی گنبد را تهدید کرده است. بعد از آسیب نگاری بایدعوامل بررسی شوند و همه آسیب‌ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.
این کارشناس اضافه کرد: قبل از اینکه برای برطرف کردن آسیب‌ها، وارد هر نوع مداخله شویم باید مبانی نظری مورد قبول مجامع جهانی و داخلی بررسی شود که برای این بنا مبانی نظری خاص خودش مطرح است. دست آخر با توجه به مجموع ارزش‌های بنا و به خصوص خود گنبد، بایدها و نبایدهایی مشخص می‌شوند. اینکه چه کارهایی را مجازیم انجام دهیم و چه کارهایی را مجاز نیستیم.
پارسی ادامه داد: این سه مرحله در مورد این بنای خاص که مورد توجه کل جامعه معماری و مرمت است، باید در نهادهای ذیصلاح با دعوت از آگاهان و صاحب نظران دانشگاهی یا بخش فنی خصوصی که مشاوران با سابقه میراث هستند، انجام می‌گرفت و با همفکری، صحت و کفایت مطالعات و رویکرد مبانی نظری مورد تایید قرار می‌گرفت و بعد وارد طراحی می‌شدند. طراحی می‌توانست توسط مشاور یا بخش فنی میراث فرهنگی انجام شود و در همان شورای متشکل از نهادهای مختلف، مورد تایید و تصویب قرار بگیرد و با نظارت دقیق اجر شود.
بخشی از فرایند مرمت گنبد شیخ لطف‌الله درست انجام نشد
آنچه که پارسی به عنوان فرایند دقیق مرمت بناهای تاریخی به آنها اشاره می‌کند چیزی است که به گفته این کارشناس در مورد این بنا انجام نگرفته است؛ وی در این مورد افزود: اینکه بخشی از فرایند مورد اشاره در مورد این بنا درست انجام نشده، جای نقد دارد و این که ناگهان چند کارشناس بیاوریم و آنها بگویند که این کار درست است و یا نادرست، چنین چیزی در مرمت پذیرفتنی نیست.
وی بیان کرد: هیچ مرمتکاری تا پله‌های اول مرمت را به دقت انجام ندهد نمی‌تواند اظهار نظر کند و حق اظهارنظر ندارد. اظهارنظر در خصوص مسجد شیخ لطف الله به دلیل اهمیت این بنا و زیبایی منحصر به فرد گنبد آن باید توسط صاحب نظرانی از کل کشور که به دقت انتخاب شوند، موردبررسی و احیانا تایید قرار گیرد.
از دفاع متولیان میراث فرهنگی تا نظر کارشناسان
مدیر پایگاه جهانی میدان نقش جهان پیشتر در گفت و گو با ایرنا دلیل انتخاب پیمانکار مرمت گنبد مسجد شیخ لطف الله را مشکلات سازه‌ای گنبد ذکر کرده و معتقد بود وقتی استادکار میراث فرهنگی روی پروژه کار می‌کند کارش حرف ندارد و اصلا نیاز به ناظر ندارد.
فریبا خطابخش گفته بود که گنبد شیخ لطف الله طرح مرمت از پیش تعیین شده نداشته و همزمان با مرمت، طرح آن نیز پیش رفته است.
اما به گفته فرامرز پارسی، اگر مشکل گنبد سازه‌ای بوده، مطالعه همه اجزا بنا حتی خاک آن اهمیت بیشتر دارد.
وی ادامه داد: خیلی از آسیب‌هایی که به بنا وارد می‌شود از خاک است. در سالهای اخیر با تغییر سطح آب‌های زیر زمینی رفتار خاک عوض شده و بنابراین ما باید از خاک شروع کنیم و بعد پی‌ها و ویژگی‌های سازه‌ای و کیفیت مصالح را بررسی کنیم.
پارسی یادآور شد: اگر آسیب‌ها به شکل ترک یا به هر شکل دیگر خودش را نشان داده باشد، بدون مطالعه هیچ کس نمی‌تواند بگوید مشکل کار کجاست و در این مورد کامل باید از روشهای استادکاری پرهیز کنیم و روشهای آکادمیک علم مرمت لحاظ شود. دست آخر بعد از مطالعه و طرح و نقشه دقیق می‌توانیم از استادکاران سنتی استفاده کنیم.
این کارشناس مرمت با انتقاد از تصمیم مدیران میراث فرهنگی بدون استفاده از خرد جمعی افزود:گاهی اوقات مقامات در مقیاس استانی تصمیم‌هایی را می گیرند، ولی در مورد بناهایی با این اهمیت بهتر است راساً این تصمیمات را نگیرند و اجازه بدهند جامعه مرمتی با بحث و بررسی بر روی این بناها به نتیجه برسند.
طرح‌های مرمتی نیاز به مطالعات علمی دارد
پروژه های مرمتی پروژهایی تخصصی هستند که نیاز به نگاه مطالعاتی،علمی و کارشناسی دارند و این موضوع در مورد گنبد و بنای جهانی شیخ لطف الله از اهمیت بیشتری برخوردار است. اما آنطور که مدیر پایگاه جهانی میدان نقش جهان به خبرنگار ایرنا گفته است طرح مرمت این گنبد همزمان با پروژه در حال تهیه است و آنها طرح های از پیش تعیین شده را موفقیت آمیز نمی دانند.
پارسی در این مورد معتقد است بدون طرح و مطالعه دست زدن به بناهایی با این اهمیت اشتباه فاجعه آمیز است.
وی در این باره گفت: ناظر وقتی معنی پیدا می‌کند که طرحی وجود داشته باشد؛ وقتی طرح مرمت وجود نداشته است؛ به طور قطع می‌گویم که اقدام جای نقد دارد و کاری غلط بوده است.
این کارشناس نداشتن طرح مرمت را مکانیسمی غلط می داند که حتی اگر به نتیجه درست هم برسد باز می تواند فاجعه بار باشد.
وی گفت: اینکه یک استادکار ببریم و او بگوید که چه باید بکینم از نظر اصول پذیرفته شده مرمت، یک اشتباه است؛ و در این مورد نباید شک کرد.
پارسی با تاکید بر روش های علمی یادآور شد: روشهای مانیتوریگ بسیار علمی وجود دارد که می‌توانیم به کمک آنها تا سی‌سانتی متری خاک را به دقت بررسی و مدل‌سازی کنیم و تا چنیننشود نمی‌توانیم اظهار نظر سازه ای داشته باشیم.
رعایت اصول لازمه انجام مرمت آثار تاریخی
پارسی ادامه داد: برای پروژه‌هایی از این قبیل، باید بنا در یک بازه زمانی حداقل شش ماهه مانیتور شود و با دستگاه های دقیقی که امروزه وجود دارد،می‌توانیم تحرکات آن را مانیتور کنیم، اینکه استادکار سنتی که با این دانش‌ها آشنا نیست بیاید و بگوید مشکل را فهمیدم و کمر گنبد را بستم؛ این حرف و روش مورد قبول نیست و مجامع جهانی و یونسکو هم از ما نخواهند پذیرفت. این موضوعی است که برای حیثیت جامعه معماری و جامعه مرمتی ما می‌تواند خیلی خسارت بار باشد؛ چرا که مسجد شیخ لطف الله ثبت جهانی است و ما باید اصول را رعایت کنیم.
پارسی گفت: در این ارتباط بعضی اوقات استان‌ها وقتی می‌خواهند مشاور بگیرند، فرمی که می‌فرستند فرم پیمانکاری است و در واقع بدون مشاور پیمانکار می‌گیرند و این خطرناک است.
این کارشناس اضافه کرد: متولیان میراث فرهنگی چه در مقیاس استانی و چه در مقیاس پایتخت هنوز هم خودشان را در مقام دانا و آگاه مطلق می‌دانند؛ این در حالی است که وظیفه اصلی میراث فرهنگی مدیریت و نظارت دقیق فرایند مرمت است نه اینکه راساً دست به مرمت بزند.
بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی در استان اصفهان شناسایی شده و یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.
