قبرستان ابوطالب (مَعْلاة / حجون)

مجموعه: مکانهای زيارتي ايران و جهان

قبرستان حجون، قدیمی‌ترین قبرستان مکه

قبرستان ابوطالب

قبرستان ابوطالب آرامگاه همسر و اجداد پیامبر، یکی از اماکنی است که زائران خانه خدا در مکه مکرمه به زیارت آن می روند.

نام‌های دیگر

قبرستان مَعلاة کهن‌ترین قبرستان شهر مکه است که به قبرستان حَجون (یا حُجون) و نزد ایرانیان به قبرستان ابوطالب نیز مشهور است. در قرون اخیر به مقبره بنی‌هاشم نیز آن را می‌‏شناسند.

این گورستان که به نام‌های مَعْلاة، مقبرةالمَعْلاة و جَنّةالمَعْلاة و مقبره قریش یا مقبره بنی هاشم نیز شهرت دارد، در دامنه کوهی به نام حَجون قرار داشته و امروزه در شمال شرقی مکه و بر سر دو راهی منتهی به مسجدالحرام و کوه حجون (در نزدیکی پل حجون و در کنار دره ابوذؤب) واقع است.

قبرستان ابوطالب یکی از مکانهای زیارتی مکه

بزرگان دفن شده در قبرستان ابوطالب

قُصَی بن کلاب، جد پنجم پیامبر اکرم (ص)، نخستین کسی بود که در دامنه این کوه به خاک سپرده شد. از آن پس، اهالی مکه در دره سمت راست و چپ حَجون، اموات خود را دفن کردند. به این ترتیب، مقارن ظهور اسلام، حجون گورستانی معتبر شد، به ویژه اینکه اجداد پیامبر اسلام (ص)، عبدمناف، هاشم و عبدالمطلب، در آنجا مدفون بودند و به روایتی، آمنه، مادر پیامبر (ص)، نیز در همین گورستان به خاک سپرده شد.

تصاویر قبرستان حجون

قبرستان حجون محل دفن سرشناسان صدر اسلام می‌باشد، از جمله:

ابوطالب

حضرت خدیجه (س)

قاسم بن محمد

آمنه بنت وهب

همچنین برخی شخصیت‌های پیش از اسلام از جمله:

عبدمناف، پدربزرگ پدربزرگ محمد

یاسر و سمیه (اولین شهدای اسلام) 

هاشم بن عبدمناف

عبدالمطلب

دیگر مدفونان سرشناسِ این گورستان عبارت‌اند از: عبدالله بن عمر بن خطاب؛ فضیل بن عیاض، عارف قرن دوم؛ گروهی از سادات، به ویژه سادات حسنی؛ و منصور خلیفه عباسی.

با وجود تصریح منابع بر دفن بزرگان صحابه و تابعین و اولیا در این محل و به رغم قداست و اهمیت معنوی حَجون و نقل فضیلت‌های دعا و زیارت در آنجا، هویت و محل دقیق قبور بسیاری از صحابه در این محل شناخته نیست؛ در حالی که در قرن هفتم فیروزآبادی در رساله إثارةالحجون لزیارة الحجون از ۳۸ مرد و هفت زن از صحابه، که در حجون دفن بوده‌اند، نام برده است.

بزرگان دفن شده در قبرستان ابوطالب

آرامگاه حضرت خدیجه (س)

مهم‌ترین بنای آرامگاهی این گورستان متعلق به حضرت خدیجه (س) است، که ظاهراً در قرن هشتم با گنبدی مرتفع ساخته شد.  این آرامگاه احتمالاً تا سال ۹۵۰ که سلطان سلیمان قانونی، پادشاه عثمانی، آن را به شیوه مقابر مصری تجدید بنا کرد و گنبد بلندی بر آن ساخت، تخریب نشده بود.

تا زمان احداث بنای جدید، مزار حضرت خدیجه (س) فقط یک صندوق چوبی داشت. این آرامگاه، براساس کتیبه آن، در ۱۲۹۸ مرمت شد.فراهانی در قرن سیزدهم از ضریح چوبین آن، که با پارچه مخمل گلابتون دوزی شده پوشیده شده بود، و نیز از وجود متولی و خادم و زیارت نامه خوانِ این بقعه خبر داده است.

قبرستان حجون

تخریب قبور

گنبد و بارگاه‌های واقع در گورستان حجون در ۱۳۰۵ش، پس از تخریب مقابر بقیع، به دست وهابیان ویران و تمام سنگ قبرهای آن کنده شد که اعتراض عموم مسلمانان را در پی داشت. در مقابل، وهابیان کوشیدند این اعمال را با دلایل دینی توجیه کنند و انتساب قبور خاندان پیامبر (ص) به این مکان را از اساس منکر شوند، اما این تلاش‌ها از آزردگی مسلمانان است.

عکس قدیمی از قبرستان ابوطالب

تجدید بنا

بنابر متن سنگ نوشته‌ای که در مدخل ورودی قبرستان نصب شده، قبرستان یاد شده در سال ۱۳۸۳ ق. تجدید بنا گشته است. در حال حاضر، با کندن کوه حجون می‌کوشند تا محدوده قبرستان در آن سمت نیز گسترش دهند.

گردآوری: بخش گردشگری بیتوته