تاریخچه ساخت حرم امام علی (ع)
- مجموعه: مکانهای زيارتي ايران و جهان
عکس حرم امام علی (ع)حرم امام علی (ع)، آرامگاه امام اول شیعیان در شهر نجف عراق قرار دارد. علی بن ابیطالب در سال ۴۰ قمری به دست عبدالرحمن بن ملجم مرادی کشته شد و در پشت کوفه دفن گردید که بر اساس وصیت خود وی قبر او مخفی نگه داشته شد و قرن دوم هجری، در عصر هارون الرشید، محل قبر علنی شد. به عقیده شیعیان، آدم و نوح هم در کنار علی بن ابیطالب دفن شده‌اند؛ همچنین جمع فراوانی از عالمان بزرگ شیعه در این حرم مدفون‌اند.
تاریخچه حرم امام علی (ع)
علی که در مسجد کوفه به دست عبدالرحمن بن ملجم مرادی هنگام نماز صبح ۱۹ رمضان با شمشیر زخمی گشته‌بود، و در شب جمعه ۲۱ رمضان سال ۴۰ قمری درگذشت، در وصیتی به حسن و حسین محل دفن خود را سفارش کرده بود.
بر اساس وصیتش قبر را پنهان نگه داشتند و جز امامان و برخی شیعیان ویژهٔ این خاندان، کسی از محل دفن آگاهی نداشت. کتاب‌های شيعه به تفصیل سبب نهفتگی قبر را شرح داده‌اند. سید بن طاووس نوشته‌است: «... پیکر مطهر حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع) را شبانه خارج کرده و امام حسن و امام حسین (ع) و محمد حنیفه و عبدالله بن جعفر و عده‌ای از خاندان وی همراه جسد بودند و آن را پشت کوفه دفن نمودند، موقعی که سؤال شد: «چرا قبر را مخفی کردید؟»، در پاسخ فرمودند: «جهت ترس از خوارج، چون قبر او را نبش می‌نمودند.»؛ ولی پس از سقوط دولت بنی‌امیه و متفرق گشتن خوارج در قرن دوم هجری، در عصر هارون‌الرشید، محل قبر حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب علنی شد.»
ساخت و بنای حرم
عمارت نخست آستانهٔ حیدریه
هارون به دنبال این رویداد در حدود سال ۱۷۱ (قمری) (۱۷۱ خورشیدی) اولین بارگاه و ساختمان مرقد علوی را بنا نهاد. تا چند دهه پیش در زیر طاق نزدیک قبر، نقشی بدیع و زیبا جلب‌توجه می‌کرد که نقش روی درش مردی بود که تیر و کمان در دست داشت و آهویی در پیش روی او قرار داشت. در سال ۱۳۲۳/۲۴ خورشیدی نگارهٔ یادشده از جای خود برداشته شد و آن را به گنجینهٔ حرم بردند. حرم چهار در داشت و ضریح از سنگ سفید بوده و گنبد از گل سرخ که بالایش علامت سبزی نصب بود.
عمارت دوم
عمر بن یحیی از اصحاب امام کاظم این عمارت را بنا کرد.
عمارت سوم
پس از به قدرت رسیدن داعی صغیر از نوادگان زید پسر امام زین‌العابدین در طبرستان، ساخت سوم این آستانه در نهایت شکوه عظمت آغاز شد. عمارت هفتاد طاق داشت.
عمارت چهارم
این ساختمان را عضدالدوله دیلمی بنا نهاد و در حدود سال ۳۲۷ (قمری) (۳۱۷ خورشیدی) ساختش پایان یافت.
تصویری قدیمی از حرم امام علی (ع)
بازسازی حرم امام علی (ع)
در دوران صفويه، شاه طهماسب آن گنبد گچي را كاشي كاري كرد و حرم مطهر را گسترش داد. گنبد كاشي كاري شده تا عصر نادري، هم چنان پابرجا بود.
نادر شاه، كه در ۱۱۵۶ ق به زيارت مرقد مطهر آمده بود، دستور داد كاشي هاي كهنه گنبد را بكنند و آن ها را تذهيب كنند. او ثروت فراواني براي طلاكاري گنبد صرف كرد و هديه هاي نفيسي به خزانه حرم تقديم نمود. بربالاي گنبد كتيبه اي قرار دارد كه باني آن را معرفي مي كند: «شكر و سپاس خدا را كه اين گنبد منور و روضه مطهر اعظم السلاطين به دستور و تأييد پادشاه مقتدر سلطان نادرشاه كه خداوند سلطنتش را برقرار و عدالت و احسانش را افزون نمايد در سال ۱۱۵۶ تذهيب شد».
صحن مرقد مطهر در زمان شاه عباس صفوي با طراحي هاي بديع و هندسي شيخ بهايي احداث شد. اين صحن چهارگوش دارد و حرم را چون نگيني در خود جاي داده و داراي حجره و اتاق هايي در دو طبقه است. هر حجره اي ايواني كوچك دارد كه تا اوايل قرن چهاردهم هجري محل سكونت عالمان، مدرسان و طلبه هاي حوزه علميه نجف بود. در زمان شاه صفي، براي نخستين بار، ديوارهاي صحن را كاشي كاري كردند.
حرم امیرالمؤمنین(ع) در سالهای اخیر در دست تعمیر و توسعه قرار دارد. قسمت غربی حرم، در طرح توسعه به نام حضرت فاطمه(س) نامیده شده است. این صحن شامل قسمت بسیار وسیعی از غرب حرم تا مقام امام سجاد(ع) است و به دست معماران ایرانی ساخته می‌شود. با اجرای این طرح فضای کلی حرم تا ۱۴۰ هزار متر مربع گسترش می‌یابد.
نمایی از ضریح امام علی (ع)
بناهای مجاور حرم امیرالمومنین(ع)
مجاور دیوار صحن مجموعه‌ای از بناها وجود دارد که برخی از آنها به علت توسعه خیابان‌های اطراف حرم و خود حرم از بین رفته است برخی از بناهای مذکور عبارتند از:
مسجد عمران بن شاهین
این مسجد از قدیمی‌ترین مساجد نجف است که در شمال صحن واقع شده و جزئی از حرم محسوب می‌شود. در مورد ساخت این مسجد داستان‌های مختلفی نقل شده است که محتوای آنها این است که میان عضد الدوله و عمران بن شاهین اختلافی پیش آمد و عمران بن شاهین نذر کرد چنانچه عضد الدوله او را ببخشد، رواقی را در حرم امیرالمؤمنین(ع) بنا کند.
عضدالدوله او را بخشید، و عمران در اواسط قرن چهارم این رواق را بنا نهاد. این رواق به مسجد تبدیل شد و درب ورودی آن، طرف راست راهروی ورودی باب شیخ طوسی قرار دارد. در گذشته مسجد، درِ دیگری نیز داشته است که از ایوان مقابل ایوان العلماء به مسجد باز می‌شده، اما بر اثر تغییر بنای حرم، این مکان از رواق بودن خارج و به «مسجد عمران بن شاهین» مشهور شد و تا سقوط صدام همچنان متروکه بود. در بازسازی‌های اخیر، به صورت شبستانی مجلل درآمده است.
مسجد الخضراء
این مسجد یکی از مساجد قدیم نجف است که در ضلع شرقی صحن واقع شده و دو در دارد که یکی داخل صحن (سومین ایوان سمت راست باب مسلم بن عقیل). و دیگری بیرون صحن قرار دارد. این مسجد محل تدریس آیت الله خویی بوده و هم اکنون دیوار حائل ما بین مقبره وی (حجره ۳۱) و مسجد را برداشته و آن را با پنجره‌ای مشبک پوشش داده‌اند.
حسینیه آل زینی:
این حسینیه در سمت چپ «باب الطوسی» قرار دارد. بنای کنونی این حسینیه تخریب شده و در حال بازسازی است.
کتابخانه الروضه:
این کتابخانه در طرف نمای شمالی یعنی در طرف غرب مسجد عمران بن شاهین واقع شده است.
تکیه فرقه بکتاشیه:
این تکیه در شمال مسجد الرأس و ضلع غربی حرم واقع شده است که دارای ۳ در است؛ ۲ در به ایوانهای داخل صحن باز می‌شود و ۱ در به ضلع غربی بیرون حرم. برخی معتقدند این تکیه در قرن هشتم هجری و در زمان حیات حاج بکتاش ساخته شده است.
مسجد بالاسر:
در دالان سمت غربي صحن قرار گرفته و در محراب آن قطعاتي از کاشي های خشتی متعلق به قرن ششم هجري به چشم مي خورد.
مقام امام صادق (ع):
این مقام نزدیک درِ مسجد الرأس و سمت چپ کسی است که از باب الفرج (درِ جنوب غربی حرم) وارد می‌شود. روایت شده است که امام صادق(ع) هنگام زیارت امیرالمؤمنین(ع) در اینجا نماز خوانده است. این بنا حدود ۵۰ سال پیش گنبد سفیدی بر فرازش بوده و وسعتی برابر ۱۰۰ متر مربع داشته است. اما اکنون از این مقام، اثری نیست و در قسمت توسعه حرم قرار گرفته است.
ایوان علما:
این ایوان در وسط ضلع شمالی رواق واقع شده است. وجه نامگذاری آن، خاکسپاری برخی از علمای بزرگ در آنجا است.
گردآوری: بخش گردشگری بیتوته
