چگونه تخيل كودك خود را پرورش دهيم؟

مجموعه: خلاقیت در کودکان

مغز در حال رشد كودك شما:

مغز كودك شما در زمان تولد، حدودا صد ميليارد سلول داشت. اين مطلب به خودي خود شگفت انگيز و جالب توجه است، اما آنچه در مغز او در اين دوران اتفاق مي افتد، شگفت انگيزتر است.

هر كدام از آن سلولها در حال ارسال و دريافت سيگنالهاي الكتريكي است و همچنين اين سلولها با يكديگر پيوندهايي ايجاد مي كنند كه با تكرار و تمرين، نهايتا منجر به تشكيل شبكه هايي از سلولهاي عصبي خواهد شد.

اين شبكه ها (كه معمولا مدارهاي عصبي ناميده مي شوند)، امكان فكر كردن و يادگيري را براي كودك فراهم مي سازند. هنگامي كه سه سال از تولد او بگذرد، هزار هزار ميليارد پيوند عصبي در مغز او تشكيل شده است.

اكنون، مغز كودك شما در حال ايجاد مسيرهاي عصبي است كه در تمام طول عمر او مورد استفاده قرار خواهند گرفت. هر كدام از اين پيوندها و مسيرها كه مرتب مورد استفاده قرار گيرد به يك پيوند يا مسير دائمي تبديل مي شود، در حالي كه اگر برخي از اين پيوندها مرتب مورد استفاده قرار نگيرند، ممكن است از بين بروند.

به همين دليل، متخصصين بر اهميت سه سال اول زندگي، بسيار تاكيد مي كنند: هركاري كه شما به همراه كودك خود انجام دهيد، از بازي كردن تا خوردن و راه رفتن و كتاب يا شعر و آواز خواندن، به مغز او كمك مي كند تا فعاليت بيشتري انجام دهد.

هرگاه كودك خود را در برابر تصاوير، صداها و حسهاي جديد قرار دهيد، در واقع مغز او را در برابر دنيايي بزرگتر و هيجان انگيزتر قرار داده ايد. هنگامي كه تخيل خود را به همراه او به كار بگيريد؛ مثلا بگوييد: «نگاه كن! من يك ببر هستم توي يك جنگل بزرگ!» يا «فرض كن مي خواهيم به خانه مادربزرگ برويم»، در واقع مغز او را وادار مي كنيد تا پيوندها و مسيرهايي تشكيل دهد كه به ايجاد خلاقيت و تخيل در او منجر خواهد شد.

تخيل كودك چگونه كار مي كند؟

از آنجا كه مهارتهاي كلامي كودك شما هنوز چندان پيشرفت نكرده اند، به سختي مي توان فهميد كه او دقيقا به چه چيزي فكر مي كند. اما شما مي توانيد نشانه هاي تخيل او را در تقليد كردن هاي او از آنچه كه در اطرافش مي بيند، تشخيص دهيد؛ اين رفتار عموما بين هجده تا بيست ماهگي شكل مي گيرد. كودك شما ممكن است دقيقا كارهايي را كه شما انجام مي دهيد تقليد كند؛ برنامه روزانه اي را كه براي او ريخته ايد، بر روي عروسكهايش پياده كند، به آنها غذا بدهد يا آنها را بخواباند.

خيال پردازي هاي كودكانه چه كمكي به او مي كند؟

تخيل قوي در كودك مي تواند بسيار بيشتر از آنچه شما فكر مي كنيد، در مسير زندگي به او كمك كند.

وسعت دامنه لغات:

معمولا دامنه لغات كودكاني كه به بازيهاي تخيلي علاقه نشان داده يا به داستانها و كتابهايي كه ديگران برايشان مي خوانند گوش مي دهند، بسيار وسعيتر و بهتر است. البته شما ممكن است نتايج چشمگير اين مطلب را سال آينده ببينيد، هنگامي كه تعداد لغات مورد استفاده كودك شما جهشي ناگهاني پيدا خواهد كرد؛ اما سنگ بناي اين پيشرفت چشمگير را بايد در اين دوره بريزيد.

به دست آوردن كنترل:

"نقش بازي كردن" و "وانمود كردن" اين امكان را براي كودك فراهم مي كنند تا آن كسي باشد كه دوست دارد. احساسات منفي اش را كشف و بررسي كند، چيزهايي را كه تا كنون ياد گرفته تمرين كند و اوضاع را به آن صورتي كه دوست دارد در بياورد.

داستانهايي كه مثلا در آن سه بره باهوش، جلوي گرگ بد را مي گيرند، يا بازيهاي تخيلي كه در آنها عروسكش را به زور به حمام مي برد، اين حس را به او منتقل مي كنند كه او حتي در شرايط نا آشنا يا ترسناك نيز مي تواند كنترل اوضاع را به دست گيرد.

حل كردن مسائل:

روياپردازي پيرامون موقعيتهاي تخيلي، نحوه تفكر خلاقانه را به كودك شما آموزش مي دهند و مي تواند يك ابزار بسيار مفيد در فرآيند حل مساله توسط كودك باشد. مطالعات نشان مي دهد افرادي كه در زمان خردسالي از تخيل قوي برخوردار هستند، معمولا اين قابليت را در بزرگسالي نيز حفظ مي كنند و در نتيجه، نتايج بهتري در فرآيندهاي حل مسائل به دست مي آورند.

آزمايشهاي بعدي در طول زندگي افرادي كه در كودكي تخيل قوي تري داشتند مشخص كردند كه اين افراد هنگام برخورد با چالشها يا مشكلات غيرمترقبه (مثلا جا گذاشتن كتابي كه براي مدرسه لازم دارند)، مي توانند از منابع و گزينه هاي بيشتري براي پيدا كردن راه حل مناسب، استفاده كنند.

شما براي كمك به پيشرفت تخيل كودك خود چه مي توانيد بكنيد؟

براي او كتاب بخوانيد:

كتاب خواندن براي كودك، يكي از بهترين راههايي است كه مي تواند مغز او را به خوبي تغذيه كند. كتابهايي را انتخاب كنيد كه عكسهاي رنگي و بزرگ به تعداد زياد داشته باشند و از اين فرصت (تا زماني كه هنوز كودك شما خواندن را ياد نگرفته و اصرار نمي كند كه دقيقا متن كتاب را براي او بخوانيد)، استفاده كنيد؛ چون مي توانيد هر داستاني كه دوست داريد براي او سر هم كنيد! عكس چيزهاي مختلف، از سوسك گرفته تا فرفره را به او نشان بدهيد؛ صداي حيوانات يا وسائل مختلفي را كه در داستان به آنها اشاره شده، براي او در بياوريد؛ صداهاي خاصي را براي شخصيتهايي كه در داستان هستند، ابداع كنيد؛ و درباره اينكه چه اتفاقاتي براي آدمها يا حيوانات كتاب داستان افتاده يا ممكن است بيفتد، صحبت كنيد.

براي همديگر داستانهاي جديد بسازيد و بگوييد:

مي توانيد از خودتان يك داستان بسازيد و براي كودك بگوييد؛ اين كار به اندازه خواندن يك كتاب داستان مي تواند براي او مفيد باشد. همچنين اگر بتوانيد از خود او به عنوان شخصيت اصلي داستان استفاده كنيد، به كودك كمك خواهد كرد تا درك و احساسش را پيرامون خودش به عنوان يك موجود مستقل، پرورش دهد. البته او هم به زودي قادر خواهد بود كه از خودش داستان بسازد و براي شما بگويد.

از موسيقي بهره بگيريد:

هرچند سن كودك شما اجازه نمي دهد كه بتوانيد از كلاسهاي منظم موسيقي براي او استفاده كنيد، اما مي توانيد دنياي او را پُر از موسيقي كنيد. با همديگر به موسيقيهاي مختلف گوش بدهيد و او را تشويق كنيد كه با آواز خواندن، رقصيدن و يا نواختن موزيك به كمك پيانوي اسباب بازي يا وسايل خانگي ديگر، شما را همراهي كند.

كودك را تشويق كنيد تا نمايش بازي كند:

كودكان از تبديل وقايع روزمره و يا تخيلاتشان به نمايشهاي جالب و بازي كردن در اين نمايشها، چيزهاي زيادي مي آموزند. هنگامي كه كودك شما يك نمايشنامه ساده را طراحي مي كند، افراد و شخصيتها را درون آن مي چيند و نهايتا در اين نمايش كوچك بازي مي كند، مهارتهاي كلامي و اجتماعي او افزايش مي يابند.

او با بازي كردن دوباره يا چندباره نمايشهايي كه موضوع غم، شادي، ترس يا امنيت را در خود دارند، بر روي احساسات و عواطف خود تمرين مي كند. هنگامي كه او خود را به عنوان يك پدر، دكتر و يا معلم تصور مي كند، احساس قدرت كرده و همچنين مسوول بودن را تمرين مي كند.

لوازم نمايش را براي او فراهم كنيد:

تقريبا هر چيزي مي تواند در يك نمايشنامه تخيلي مورد استفاده قرار گيرد و البته براي كودكان، هر چقدر اين وسايل ساده تر باشند، بهتر هستند. يك جعبه مقوايي مي تواند ماشين، كشتي يا قطاري باشد كه كودك با آن به اين سو و آن سو برود و يك حوله حمام هم مي تواند نقش لباس سوپرمن را بازي كند. از آنجا كه بخش عمده اي از اين نمايشهاي تخيلي در ذهن و مغز كودك اتفاق مي افتد، او به لباسهاي پر زرق و برق و مفصل (مثلا لباسهاي شخصيتهاي كارتوني) چندان نياز ندارد.

اگر يك جعبه يا چمدان براي كودك خود آماده كنيد تا ابزار و وسايل نمايشهاي تخيلي اش را درون آن بگذارد، اين بازي براي او هيجان انگيزتر خواهد شد. اگر هر از چند گاهي، وقتي كودك شما متوجه نيست، چيزهاي جديدي داخل جعبه بگذاريد مي توانيد او را شگفت زده كنيد: «بذار ببينيم امروز چي توي جعبه است؟».

مدت زمان تماشاي تلويزيون را محدود كنيد:

و اما در مورد تماشاي تلويزيون، بهتر است ميانه روي را پيش بگيريد. متخصصين توصيه مي كنند كه كودكان زير دوسال نبايد تلويزيون ببينند، اما برخي از والدين نهايتا مجبور مي شوند به كودكان اجازه دهند كه مدت كوتاهي را به تماشاي تلويزيون بگذرانند. هنگامي كه كودك، برنامه هاي تلويزيون را تماشا مي كند، سعي كنيد كه بيش از ده تا پانزده دقيقه به طور مداوم پاي تلويزيون ننشيند.

شايد دچار اين وسوسه شده باشيد كه از تلويزيون به عنوان پرستار مجاني براي كودك خود استفاده كنيد، چون هنگامي كه او تلويزيون مي بيند، دردسر درست نمي كند، معمولا به كارهاي خطرناك نيز نمي پردازد و شما مي توانيد به كارهاي خودتان برسيد؛ اما از اين كار به شدت خودداري كنيد. در عوض، هر وقت او مي خواهد تلويزيون ببيند، با او به تماشاي تلويزيون بنشينيد؛ براي او سوالاتي را مطرح كنيد؛ در مورد آنچه در نمايش يا فيلم گفته مي شود با هم صحبت كنيد؛ و سعي كنيد پاسخ و واكنش او را به اين موارد، بفهميد.

چگونه مي توانيد با خيالپردازي هاي كودكتان زندگي كنيد؟

محدوديتهايي براي او تعيين كنيد:

تعريف و اجراي برخي قوانين (به عنوان مثال اينكه اجازه ندارد با شمشير اسباب بازي اش، كسي را بزند)، جهت دستيابي به شادي و خوشحالي پايدار براي خود و كودكتان، ضروري است. اما هر وقت كه مي توانيد اجازه دهيد كودكتان با تخيلاتش زندگي كند. ممكن است كودك شما از ميز ناهارخوري به عنوان كلبه اسكيموها استفاده كند! در نتيجه شما مي توانيد شام يا ناهار را روي زمين و در اطاق نشيمن صرف كنيد.

دوست تخيلي كودك خود را قبول كنيد:

متخصصان بر اين باورند كه داشتن يك دوست تخيلي، نشانه خلاق و اجتماعي بودن كودكي است كه راهي را براي غلبه بر ترسها و نگرانيهايش پيدا كرده است. برخي مطالعات نشان مي دهند كه تقريبا نيمي از كودكان در دوره اي از زندگي شان، يك دوست تخيلي داشته اند.

با اين حال، اگر كودك شما يك اشتباه انجام داد و پس از آن دوست تخيلي اش را مقصر دانست و سرزنش كرد، شما بايد با وارد شدن به اين صحنه، سعي كنيد حقيقت را به او نشان بدهيد. البته نبايد او را به دروغگويي متهم كنيد، بلكه آن رفتار يا عمل را مورد توجه قرار دهيد. كودك خود و دوست تخيلي اش را وادار كنيد تا آن اشتباه را جبران كنند (مثلا آشغالها را از روي زمين جمع كنند، يا عذر خواهي كنند، يا هر چيز ديگر) و براي او روشن كنيد كه آن عمل يا رفتار، به هيچ وجه قابل قبول نيست.

از كارهاي عجيب و غريب يا خنده دار او لذت ببريد:

وقتي كودك شما براي سومين روز متوالي اصرار مي كند كه لباس آدم فضاييها را در مهدكودك بپوشد، ممكن است فكر كنيد با يك مشكل جدي مواجه شده ايد.

افراد بزرگسال به قدري با اجتماع ارتباط داشته اند كه قادر هستند مرز مشخصي بين محيطهاي عمومي و محيطهاي خصوصي قائل شوند (مثلا شما مي دانيد كه پيژامه و دمپايي راحتي براي استفاده در داخل منزل مناسب است، اما براي رستوران مناسب نيست)، اما كودكان به اين صورت فكر نمي كنند. هرگاه در اينگونه مواقع مي خواهيد كودك را مجبور به انجام كاري بكنيد (مثلا بگوييد: "لباسهاي سيندرلا را همين حالا در بياور")، به ياد بياوريد كه كودك شما هنوز قادر به درك اين محدوديتها نيست و البته لازم هم نيست كه چندان نگران طرز لباس پوشيدن كودك خود باشيد.