همه آنچه درباره فرح پهلوی نمی‌دانید/از نظافتِ خانه فرانسوی‌ها تا رسیدن به دربار شاهنشاهی

مجموعه: تاریخ و تمدن

 ماجرای آشنایی فرح دیبا با محمدرضا پهلوی

از نظافتِ خانه فرانسوی‌ها تا رسیدن به دربار شاهنشاهی

شاید بتوان یکی از تاثیر گذار ترین عوامل پهلوی‌ها را فرح دانست. بانویی که با ورود ناگهانی‌اش به دربار، بخش بزرگی از تاریخ ایرانِ قبل از انقلاب اسلامی را رقم زد.

استوار سهراب دیبا که در دادستانی لشگر تهران خدمت می‌کرد، در سال 1315 به رشت منتقل شد و در آنجا با دختری بنام فریده قطب شاگرد خیاط‌خانه‌ای آشنا شد و ازدواج کرد. یک سال بعد دوباره حکم انتقال وی به آذربایجان صادر شد و سهراب دیبا به همراه همسر باردارش به این شهر سفر کرد. در سال 1317 بود که فرح تنها فرزند این خانواده به دنیا آمد. سهراب دیبا 6 سال پس از تولد دخترش بر اثر ابتلا به سرطان معده از دنیا رفت. مرگ او مشکلات فراوانی را برای خانواده‌اش در پی داشت. آنها نتوانستند از پس مشکلات معیشتی خود برآیند، از این روز فریده تصمیم گرفت فرح را به تهران برده و به برادرش محمدعلی قطب بسپارد . سپس خود بازگشت و در منزل تاجری تبریزی به‌نام ایپک چی به نظافت پرداخت. 

رضا قطب فرزند محمدعلی، هم‌بازی دوران کودکی فرح بود و رابطه آنها به قدری عمیق بود که فرح او را همچون برادر خود دوست می‌داشت. این ارتباط تا زمان ورودش به دربار ادامه داشت. سالهای کودکی فرح در مدرسه ایتالیایی‌ها و  فرانسوی‌ها سپری شد. مدارسی که وابسته به کلیسای کاتولیک بودند و به دست راهبه‌ها اداره می‌شدند. او تلاش زیادی کرد تا بتواند در رشته پزشکی ادامه تحصیل دهد اما نتوانست در آزمون ورودی دانشگاه پذیرفته شود. در نتیجه برای تحصیل به فرانسه نزد پسردایی‌اش رفت و به مدت 2 سال در رشته معماری مشغول تحصیل شد. 

عکسهای فرح پهلوی

مبلغی که محمدعلی قطب برای خواهر زاده اش می فرستاد کفاف مخارج تحصیل و زندگی فرح را نمی‌داد. فرح برای گذران زندگی مجبور به پرستاری از کودکان شد، گاهی هم در روزهای تعطیل و اوقات فراغتش به نظافت منازل می‌پرداخت. به این ترتیب دوران دانشجویی فرح بسیار پرمشقت گذشت. هم اتاقی فرح در فرانسه شخصی به‌نام ناهید کلهر بود که از قضا از دوستان نزدیک ثریا اسفندیاری همسر دوم محمدرضا بود و دست روزگار این دو را در فاصله صد متری یکدیگر آن هم در فرانسه قرار داده بود. 

ثریا اسفندیاری

فرح عقاید و افکار خود را داشت. او در فرانسه غیر از تحصیل در زمینه‌های سیاسی نیز فعالیت داشت و  عضو گروه کمونیستی و چپ گرا بود. به لحاظ خلق و خو و ویژگی‌های شخصیتی نیز به دلیل تحصیل در مدارس کاتولیک، غرب مآبانه بود و علاقه چندانی به فرهنگ سرزمین خود نداشت. از جمله تفریحات او نوشیدن مفرط چای و شیر و رفتن به شنا بود که در جریان رفت و آمد هایش به رودخانه برای شنا با پسری ایرانی به نام کریم پاشا بهادری آشنا شد. طبق اظهارات ناهید کلهر دوست نزدیک فرح، بیشتر اوقات وی با این فرد سپری می‌شد و رابطه عمیقی با یکدیگر داشتند که بعدها یعنی یک ماه پس از ازدواجش با محمدرضا، پاشا بهادری توسط او به سمت رئیس دفترش منصوب شد و این یکی از عجیب‌ترین اتفاقات دربار پهلوی بود. 

و اما ماجرای آشنایی فرح دیبا با محمدرضا پهلوی و رسیدن او به مقام ملکه کشوری چون ایران، در جای خود بسیار سبب شگفتی است. همانطور که گفته شد فرح در فرانسه به فعالیت های سیاسی مشغول و جالب اینکه از مخالفان سرسخت شاه ایران بود. او محمدرضا را عروسک دست امپریالیسم و نوکر آمریکا می‌دانست. و حالا در اوج ناباوری آنهایی که می‎شناختندش، فرح به همسری همین عروسک دست نشانده غرب درآمده  و ملکه ایران شده بود. دختری که برای چند فرانک در فرانسه هر کاری می‌کرد در بازی تقدیر حالا به ثروتی عظیم دست یافته و به شکوه و عظمت یک ملکه رسیده بود. 

بیوگرافی فرح پهلوی

ازدواج و خانواده

برخی محققین ماجرای ازدواج فرح دیبا با پادشاه ایران محمدرضا پهلوی را به داستان مشهور سیندرلا تشبیه کرده‌اند که در آن دختری رنجدیده با آرزوهای بزرگ رویاهایش به حقیقت می‌پیوندد و به یکباره ملکه کشور می‌شود. اردشیر زاهدی نقش وزیر اعظم داستان را ایفا می‌کند.

در اوایل سال ۱۳۳۷ فرح با فرستادن نامه و عکس برای خانواده خود از آن‌ها اجازه می‌خواهد تا با یک جوان ایرانی به نام کریم پاشا بهادری ازدواج کند. پسردایی فرح رضا قطبی که در طول دوران تحصیل همراه فرح در فرانسه بود از او می‌خواهد به ایران بازگردد و با مادرش برای ازدواج مشورت کند. فرح بیش از ۲ ماه در تهران می‌ماند و رضایت خانواده اش را برای ازدواج با آن جوان جلب می‌کند اما چند روز قبل از مراجعت به پاریس هنگامی که برای تمدید اسناد مربوط به گذرنامه به وزارت خارجه مراجعه می‌کند مسئولان از تمدید اسناد خودداری کرده و به فرح می‌گویند نام او در فهرست مخالفان فعال اعلیحضرت قرار دارد.

فرح بسیار نگران می‌شود اما دایی فرح محمدعلی قطبی به او و مادرش دلداری داده و به آن‌ها می‌گوید دوست صاحب نفوذی دارد که با اردشیر زاهدی که در آن زمان رئیس امور دانشجویان ایرانی مقیم خارج بود آشنایی داشته و از او برای برای حل مشکل فرح کمک خواهد خواست.

زندگینامه فرح پهلوی

دیدار با اردشیر زاهدی

پس از سفارش دوست محمدعلی قطبی برای حل مشکل خواهرزاده اش از وزارت امور خارجه با آن‌ها تماس گرفته می‌شود و از آن‌ها می‌خواهند دوشیزه فرح به وزارت خارجه مراجعه کند. فرح به همراه مادر نگران و دایی اش به محل وزارت خارجه در خیابان فروغی می‌روند حتی دایی فرح سند خانه مسکونی اش را همراهش می‌آورد تا اگر وزارتخانه خواست در یک اقدام پیش‌بینی نشده فرح را بازداشت کند با گذاشتن وثیقه از بازداشت خواهرزاده اش جلوگیری نماید.

به دلیل ممانعت مسئولان از ورود همراهان فرح به تنهایی به داخل وزارتخانه رفت و وقتی برگشت به مادرش فریده دیبا گفت برخورد مسئولان امور دانشجویی این بار بسیار متفاوت بود و حتی به وی پیشنهاد کار در سفارت ایران در پاریس نیز دادند. قرار شد فرح در روز سه شنبه هم بار دیگر به وزارتخانه مراجعه کند و مدارک و گذرنامه اش را دریافت کند که مسئولان وزارتخانه به او گفتند آقای زاهدی پرسشنامه‌ها و فرم‌هایی که او پر کرده را دیده است و می‌خواهد او را ببیند. وقتی فرح به اتاق زاهدی رفت زاهدی از اینکه یک دختر ایرانی توانسته در رشته معماری تحصیل کند ابراز خوشوقتی می‌کند و وقتی تسلط فرح را به دو زبان انگلیسی و فرانسه می‌بیند احترامش به او فزونی می‌یابد و اورا برای آشنایی با همسرش شهناز به منزل خود دعوت می‌کند.

آشنایی و ازدواج با شاه ایران

سرانجام فرح دیبا در منزل شهناز پهلوی در حصارک با محمدرضا پهلوی دیدار می‌نماید و وی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و یک هفته پس از آن شاه ایران به فرح پیشنهاد ازدواج می‌دهد. نامزدی محمدرضا پهلوی و فرح پهلوی در ۳۰ آبان ۱۳۳۸ بود. امام جمعهٔ تهران، سید حسن امامی، خطبهٔ عقد آن‌ها را خواند. ده ماه پس از ازدواج نخستین فرزند آن‌ها به دنیا آمد که نامش را رضا نهادند. ثمره این ازدواج سه فرزند دیگر بود؛ فرحناز در ۲۲ اسفند ۱۳۴۲ در کاخ سعدآباد، علیرضا در ۸ اردیبهشت ۱۳۴۵ و لیلا ۷ فروردین ۱۳۴۹ زاده شدند.

فرح دیبا با محمدرضا پهلوی

سازمان‌های زیر ریاست فرح پهلوی و مسئولیت‌های رسمی

فرح پهلوی ریاست شماری از سازمان‌های پزشکی، فرهنگی، ورزشی، آموزشی و رفاه اجتماعی را بر عهده گرفت. دفتر مخصوص فرح پهلوی تا سال ۱۳۵۷ دارای چهل کارمند و چهار بخش بود که عبارت بودند از: بخش آموزش و پرورش، بخش بهداشت و درمان، بخش رفاه اجتماعی و بخش فرهنگ و هنر.

وی همچنین در برنامه‌ریزی جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران شرکت داشت. در چهارچوب برنامه‌ریزی این جشن‌ها ۳۵۰۰ دبستان در سرتاسر کشور با اعانه‌های شخصی ساخته شد و برج آزادی در تهران ساخته شد. در مرحله‌های آغازین پروژه جشن‌های شاهنشاهی در ساختار بنیادی کشور سرمایه‌گذاری گسترده‌ای انجام گرفت که می‌توان ساختن راه‌ها، شبکه‌های ارتباطی از راه دور، فرودگاه‌ها، هتل‌ها، پخش سراسری برنامه‌های تلویزیونی و جهانگردی و گردشگری را نام برد.

بهداشت و درمان

جمعیت خیریه فرح پهلوی: جمعیت خیریه فرح پهلوی سازمان غیرانتفاعی است که در سال ۱۳۳۲ بنیاد شد.

بنگاه حمایت مادران و نوزادان: بنگاه از سال ۱۳۳۸ به گسترش فعالیت‌های خود به سبب نیازهای روزافزون خانواده‌های کم درآمد می‌کوشید.

انجمن ملی حمایت کودکان: انجمن در سال ۱۳۳۱ در ایران بنیان نهاده شد. هدف این انجمن آموزش کادر فنی مورد نیاز سازمان‌های بهداشتی و تربیت افراد دانش‌آموخته و کار آزموده برای خدمت در سازمان‌های ویژه آموزش کودکان است.

کنگره پزشکی ایران: کنگره زیر نظر بنیاد پهلوی در سال ۱۳۳۱ بنیان نهاده شد تا دربارهٔ امراض و بیماری‌های بومی کشور به پژوهش و مشاوره علمی به پردازد و راه حل‌هایی برای مبارزه اساسی و عملی با این بیماری‌ها پیدا کند.

جمعیت کمک به جذامیان: ریاست عالیه جمعیت کمک به جذامیان را فرح پهلوی، در چهار چوب مسئولیت‌های وی به عنوان شهبانوی ایران پذیرفت.

بنیاد ایرانی بهداشت جهانی: بنیاد بهداشت جهانی در سال ۱۳۴۸ بنیان گذارده شد. هدف‌های این بنیاد کمک به سازمان‌های بهداشتی و تحقیقاتی موجود است.

جمعیت حمایت آسیب‌دیدگان از سوختگی: جمعیت حمایت آسیب دیدگان از سوختگی در سال ۱۳۴۴ برای حمایت و تأمین نیازمندی‌های بهداشتی و درمانی کسانی که بر اثر سوانح سوختگی آسیب می‌بینند بنیان گذارده شد.

جمعیت ملی مبارزه با سرطان: جمعیت ملی مبارزه با سرطان در فروردین سال ۱۳۴۶ بنیان گذارده شد. جمعیت ملی مبارزه با سرطان برای ایجاد و گسترش مرکزهای تشخیص، درمان و شیمی درمانی کسانی که به بیماری چنگال دچار شده‌اند فعالیت می‌کند.

جمعیت طرفداران مرکز طبی کودکان: به ریاست فرح پهلوی در سال ۱۳۴۰ بنیان نهاده شد.

مرکز رفاه خانواده جوادیه

شورای عالی بهداشت:به ریاست فرح پهلوی در آذر ماه ۱۳۲۹ از تصویب مجلسین گذشت. این شورا مطالعه و اظهار نظر در کلیه امور مهم مربوط به بهداشت عمومی مانند قوانین و آیین‌نامه‌های مربوط به: مبارزه با بیماری‌های واگیر، بهداشت کودکان، کارخانجات و کارگران و زندان و غیره. دیگر سازمان‌های زیر ریاست فرح پهلوی در بهداشت و درمان از این قرار بودند:

سازمان ملی انتقال خون ایران،

جمعیت بهزیستی ایران (اکنون سازمان بهزیستی)

انستیتو پاستور

فرهنگ و هنر

جشن هنر شیراز، فرح پهلوی و موریس بژار ۱۳۵۰

سازمان ملی فولکلور ایران: سازمان فولکلور ملی ایران در خرداد ماه ۱۳۴۶ برای گردهم آوری، گسترش، پراکندن و پخش ترانه‌ها، لباس‌ها، سازهای موسیقی محلی، و ضبط و یادداشت آهنگ‌های بومی و رقصهای محلی ایران در تهران گشایش یافت.

تالار رودکی: ۳ آبان ۱۳۴۶ محمدرضا پهلوی و فرح پهلوی تالار رودکی را گشودند. این تالار برای اجرای کنسرت‌های موسیقی ایرانی و اروپایی به ابتکار فرح پهلوی بنا شد.

کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان: در دی ماه سال ۱۳۴۴ پایه‌گذاری شد.ایجاد کانون در راستای فراگیر کردن کتاب‌خوانی بین کودکان و نوجوانان و به دنبال چاره اندیشی برای پرکردن هنگام فراغت گروه نوجوانان ایران و فراهم آوردن آموزش و سرگرمی برای آن‌ها بود.

انجمن ملی روابط فرهنگی: انجمن روابط فرهنگی در سال ۱۳۴۵ بنیان شد. هدف این انجمن ایجاد پیوند فرهنگی و هنری در میان ملت‌ها و نیز شناساندن فرهنگ و هنر جهانی است.

بنیاد فرهنگ ایران: بنیاد فرهنگ ایران در مهر ماه ۱۳۴۳ برای پاس، گسترش، و پیشبرد زبان فارسی این میراث گرانبهای فرهنگ ایران بنیان شد.

سازمان جشن هنر شیراز: برای سازمان دادن به جشن هنر شیراز در سال ۱۳۴۶ با ۳۳ نفر عضو هیئت امنا و ۵ عضو هیئت مدیره و کمیته‌های تئاتر، موسیقی، سینما و نمایشگاه‌ها و دفاتر پروژه‌های فنی، مالی، و پذیرایی و روابط عمومی آغاز به کار کرد.

تئاتر شهر: تهران بزرگ‌ترین مجموعه نمایش تئاتر ایران است.

مؤسسه آسیایی دانشگاه پهلوی: در سال ۱۹۲۹ در نیویورک بنیان شد. این مؤسسه در سال ۱۳۴۵ به شیراز منتقل شد و در جای موزه شهرام به کار ادامه داد.

انجمن فیلارمونیک تهران: در سال ۱۳۴۲ بنیان شد.

بنگاه ترجمه و نشر کتاب: در سال ۱۳۳۳ به فرمان محمدرضا پهلوی بنیان شد. هدف از بنیان بنگاه این است که از راه برگردان و چاپ کتاب‌های مهم جهان به زبان فارسی مردم کشور را از بهترین کارهایی که با انگیزه و اندیشه بشری در دوران گوناگون آفریده و بر روی کاغذ آمده برخوردار سازند تا این سبب نیرو مند کردن فکر و برانگیختن خوانندگان گردد.

سازمان گفتگوی فرهنگ‌ها: در سال ۱۳۵۵ بنیان شد. هدف این سازمان ایجاد پیوند میان فرهنگ‌ها در سطح جهانی بود.

جشنواره توس: ۲۳ تیر ۱۳۵۴ خورشیدی در تالار فردوسی دانشکده ادبیات دانشگاه مشهد نخستین جشنواره توس گشوده شد. برگزاری جشنواره توس برای بزرگداشت ابوالقاسم فردوسی توسی و شاهنامه می‌باشد.

انجمن شاهنشاهی فلسفه: در سال ۱۳۵۲ بنیان شد و مدیریت آن به حسین نصر داده شد. اعضای دیگر انجمن احسان براقی، عبدالحسین زرین کوب، محسن فروغی، نادر نادرپور و سید جلال آشتیانی بودند.

جشن هنرهای مردمی اصفهان: در سال ۱۳۵۶ هفته جشن هنرهای مردمی اصفهان برای نخستین بار با حضور فرح پهلوی برگزار شد.

عکسهای فرح پهلوی و محمدرضا پهلوی

آموزش و پرورش

دانشگاه فرح پهلوی (نام فعلی دانشگاه الزهرا): در ۳۰ فروردین ۱۳۵۴ گشایش بافت.

کانون کارآموزی کشور: در سال ۱۳۳۷ به ریاست عالیه فرح پهلوی گشایش یافت. کانون کار آموزی کشور برای نگهداری و آموزش و پرورش شهروندان مستمند کشور و در راه پیکار با بیکاری و ولگردی و گدایی و آماده ساختن آن‌ها برای آغاز به پیشه‌ای که در کانون آموخته‌اند بنیاد شد.

سازمان ملی پیش‌آهنگی - پیش‌آهنگی دختران: زیر نظر سازمان ملی پیش‌آهنگی ایران با سرپرستی شورای عالی پیش‌آهنگی ایران و هیئت مدیره اداره می‌شود. پیش‌آهنگی دختران در سال ۱۳۳۶ بنیان شد و آغاز به کار کرد.

آموزشگاه نابینایان رضا پهلوی: در سال ۱۳۴۳ گشاده شد. کلاس‌های این آموزشگاه برای جوانان نابینای علاقه‌مند به موازات سایر واحدهای وزارت آموزش و پرورش که هدف آن گسترش آموزش بین جوانان و اجرای برنامه‌هایی در جهت پرورش شخصیت آنهاست.

دانشگاه فارابی: در سال ۱۳۵۶ در اصفهان گشوده شد. هدف از ایجاد دانشگاه فارابی، نگهداری و گسترش فرهنگ ایرانی و آشنایی ایرانیان با دیگر فرهنگ‌های گیتی بود.

شورای عالی آموزش و پرورش: شهریور ماه ۱۳۴۵ کمیسیون آموزش و پرورش مجلس شورای ملی و مجلس سنا این شورا را تصویب کرد.

فرهنگستان علوم ایران: یکی از فرهنگستان‌های ایران بود این فرهنگستان در زیر چتر بنیاد شاهنشاهی فرهنگستان‌های ایران که تیر ماه ۱۳۵۳ به تصویب مجلس شورای ملی و خرداد ۱۳۵۳ به تصویب مجلس سنا رسید.

شورای عالی پژوهش‌های علمی

رفاه اجتماعی

جمعیت حمایت کودکان بی‌سرپرست: در سال ۱۳۴۵ به ریاست فرح پهلوی بنیان نهاده شد

فدراسیون ورزشی کر و لال‌ها: در سال ۱۳۳۴ در تهران بنیان نهاده شد.

شورای عالی شهرسازی: شورای عالی شهرسازی سازمانی است که در وزارت آبادانی و مسکن تشکیل شد و از سال ۱۳۴۴ آغاز به کار نمود.

شورای عالی رفاه اجتماعی: شورای عالی رفاه اجتماعی یکی از شوراهای عالی زیر ریاست فرح پهلوی بود. این شورا ایجاد صندوق‌های جداگانه یا متمرکز برای حمایت از کارمندان در برابر پیری و از کارافتادگی یا در صورت مرگ با توجه به نوع کار موسسات و مشخصات اجتماعی کارمندان را بر عهده داشت.

شورای عالی اطلاعات و جهانگردی: این شورای در تیر ۱۳۵۴ به تصویب کمیسیون‌های پارلمانی مجلس شورای ملی و سنا رسید.

سازمان نابینایان ایران

بنیاد فرهنگی گفتگوی تمدن‌ها

گردآوری:بخش فرهنگ و هنر بیتوته

منابع:yjc.ir

wikipedia.org