وسایل مورد نیاز برای ساختن گیوه

مجموعه: هنرهای دستی و ترسیمی

مناطق كوهستانی كردستان و باختران و فارس و گذرگاههای صعب العبور آن‌ها، كم بوده راههای ارتباطی ماشین رو، نوع معیشت مبتنی بردامداری و كشاورزی و ضرورت تحرك فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پائیز (‌كه فصل كار هستند) پا افزاری را می‌طلبد كه سبك- راحت - مقاوم- خنك و در عین حال ارزان باشد و خود عشایر، روستاییان و جوامع نیمه شهری با امكانات موجود در منطقه قادر به تولید آن باشند. گیوه نوعی پای افزار است كه رویه آن را از ریسمان و نخ پرگ یعنی ریسمانهای پنبه‌ای بافته و زیه یا ته آن را گاه از چرم و غالباً‌ از لته‌های بهم فشرده و در هم كشیده می‌سازند.

گیوه را باید یكی از جالبترین و ارزنده ترین صنایع دستی روستایی ایران دانست. این پای پوش قدیمی كه روزگاری، بخصوص در فصل تابستان مورد استفاده فراوان قرار می‌گرفت در سالهای اخیر به سبب رواج كفش ماشینی و جایگزین شدن آن بجای پای افزارهای قدیمی در اكثر مناطق ایران رونق و اعتبار دیرین را از دست داده و صنعتگران شاغل نیز بعلت كمی درآمد و كاهش تقاضا در این رشته به مشاغل دیگر روی آورده اند ولی زیبائی و تنوع و طرحهای متعدد گیوه آنچنان است كه هنوز هم دارای متقاضیان فراوانی بوده و از استقبال قابل توجهی در فصول بهار و تابستان برخوردار می‌باشد. گیوه كشی یكی از صنایع دستی رایج و بومی استان کرمانشاه است و به ویژه در بخش اورامانات از جمله صنایع دستی مسلط می‌باشد. این صنعت بومی را میتوان بر مبنای نوع تولید و محل تولید به دو بخش اصلی روستایی و شهری تقسیم كرد. دو روستای حجیج و نودشه از بخش اورامانات جزو مراكز قریمی و مهم تولید نوع خاصی از گیوه می‌باشد كه تخت آن كهنه ای است و به نام گیوه زیره ای شهرت دارد.

علاوه بر دو روستای یاد شده روستاهای دیگری كه در آنها قبلاً گیوه كشی چینی معمول یوده و هنوز هم این كار ادامه دارد عبارت است از: روستای ورادر- خانه دره - شركان - میریه نروی - وزلی - تنگ مردان - پیله گر بره سیمین علیا- طلسم - ژامرگ - تومك - زمگه حیدر- حسین آباد - دوآب - قشلاق علیا و داربید.

مواد اولیه:
بخشی از مواد مورد مصرف گیوه‌بافان در محل و بخشی دیگر از نقاط دیگر تهیه می‌شود.
موادی كه در محل تهیه می‌شود.
پوست گاو - پیه - نری گاو و نخ تابیده است.
و موادی كه از خارج محل تهیه می‌شود عبارت است از:
1 - برای گیوه های تخت زیره ای
رنگ - پارچه نازك نخی - كتیرا - نخ تابیده ( قرقره)
2 - برای گیوه های طرح جدید (‌تخت چرمی و پلاستیكی) میخ پوست دباغی شده - پاشنه های لاستیكی - كف لاستیكی - چسب - پوست - نری گاو - پارچه نخی - موی بز.

- كار گیوه كشی معمولاً در دو مرحله كارگاهی و خانگی انجام می‌شود. كارهای مربوط به تخت گیوه كه كاری مردانه است معمولاً در كارگاه و یا مغازه ها با ابزار گوناگون انجام می‌شود.
در مناطق شهری كارهای مربوط به رویه گیوه توسط زنان و در خانه ها صورت می‌گیرد. این كار در روستا‌ها هم به دست زنان و هم به دست مردان در خانه و قهره خانه و اماكن عمومی در ایام فراغت انجام می‌شود.

- در كارگاه های گیوه كشی معمولاً‌ سه نفر با هم كار می‌كنند، این سه نفر كه در یك مقطع مثلثی شكل به صورت زنجیره‌ای و یا تقسیم كار معین كار را شروع می‌كنند و به مرحله انجام می‌رسانند عبارتند از:

1 - پرونیParuni كه از پارچه های رنگ شده فیتیله درست می‌كنند و نسبت به دو نفر دیگر از مهارت و تخصص كمتری برخوردار است و در واقع پرونی در مرحله شاگردی گیوه كشی قرار دارد.

2 - پی كینه گیرPeykanegir كسی كه دارای تخصص و مهارت است و به مرحله استادی نزدیك می‌باشد . او بخش میانی كار و به عبارت دیگر بخش اتصال فتیله ها را انجام می‌دهد و تخت گیوه را برای انجام كار نهایی كه به دست استاد كار انجام می‌گیرد آماده می‌كند.

3 - كلاشگرKelash-ger كه استاد و معمولاً صاحب كارگاه است برش و پرداخت و تكمیل تخت گیوه و بطور كلی موارد - حساس و دقیق كار را انجام می‌دهد.
مرحله دیگر اتصال رویه گیوه به تخت گیوه است و محل آن آنرا استاد كار با سوراخهائی كه با درفش بوجود می‌آورد تعیین می كند و یك نفر دیگر كه معمولاً در خارج از كارگاه است این محدوده را با ریسمانی كه از موی بز تابیده شده می‌دوزد این كار را پرگامارونی Pergama-runi و عامل این كار را پركاماگیرPergama-gir می‌نامند.

ابزار كار
در كار گیوه كشی بطور كلی از سه نیروی فشاری - كششی و ضربه ای استفاده می‌شود و ابزارهائی كه در این صنعت دستی به كار می‌رود در جهت استفاده از این سه نیرو است و در پاره‌ای موارد به منظور نگهداری و مقاومت پا هم به كار گرفته می‌شود و كلیه این نیروها از طریق دست وارد می‌شود. پا به لحاظ انعطاف پذیری جایگزین سندان می‌شود و بطور كلی ابزار كار عبارت است از: سندان چوبی - مشته - درفش - كوره درفش درفش ناوكش - درفش پرگاماسم - كوره درفش پی كنه - چسنی - پرگاما- گزن - چوب ساو چوكله - روغندان - وز- دوارگیر- گوره گیر - قوتله- چاقو - پواز- گیره كنه.

مراحل مختلف ساخت:
1 - آماده كردن پوست كه مراحل زیر را شامل می‌شود و همه كارهای آن توسط استادكار انجام می‌گیرد.
1 - خیس كردن.
2 - گستردن آن روی زمین.
3 - خاك یا خاكستر پاشیدن روی آن كه به تدریج آب پوست را می‌كشد و خشكش می‌كند كه این كار گاهی از یكماه هم بیشتر به طول می‌انجامد.
4 - نرم كردن پوست.
5 - رشته كردن پوست و درست كردن نسخه‌های باریك.
6 - زدودن مو از تسمه‌ها.
7 - نرم كردن تسمه ها با پیه.
8 - رنگ آمیزی پارچه.
9 - تهیه فیتیله توسط شاگرد.
10 - پی كنه گیر.

رنگ در گیوه
رنگ هایی كه در تهیه گیوه بكار می‌رود عبارتند از رنگ های آبی - قرمز- سفید- استخوانی- سیاه رنگ‌های آبی و قرمز كه در تخت گیوه بكار برده می‌شود. قبلاً تخت گیوه ها فقط به رنگ سفید بود رویه گیوه مردانه معمولاً سفید بوده و برای بافت گیوه زنانه از نخ های رنگین و گاه از انواع منجوق نیز استفاده به عمل می‌آید.
رنگ استخوانی - رنگ پاشنه و نوك تخت گیوه به دلیل استفاده از نری گاو كه بعد از خشك شده حالت استخوانی می‌گیرد به رنگ استخوانی است.
رنگ سیاه - رنگ موی بز كه در پرگاما به كار می‌رود. سیاه است این رنگ در زیر رویه قرار می‌گیرد و هرگز دیده نمی‌شود.
در باختران 4 نوع گیوه معمول است:
1 - گیوه تخت آجیده
2 - گیوه تخت چرمی
3 - گیوه تخت لاستیكی
4 - گیوه رویه ابریشمی
مراكز تولید گیوه در ایران پراكنده بود و تقریبا در بیشتر نقاط كشور نشانه‌هایی از تولید این محصول می‌توان دید اما عمدتاً مناطق مختلف باختران، استان مركزی، فارس و .... مركز تولید انواع گیوه محسوب می‌شود.