هنر معرق چرم

مجموعه: هنرهای دستی و ترسیمی

هنر معرق چرم

هنر معرق نوعی تزئین چندتکه ای هم سطح والحاقی است که در آن قطعاتی مطابق با قسمت بندی های طرح از لایه های هم ضخامت از قطعات، کنار هم چیده تشکیل شده باشد ، این کار نوعی معرق کاری است.

شاخه های متفاوت در این هنر نیز به جذابیت آن افزوده که می توان از تکنیک های معرق کاری به چند نمونه زیر اشاره کرد:
معرق چوب، معرق کاشی، و معرق چرم

پیشینه ی معرق:
مرور آثار، علائم، نوشته ها و کتیبه های دوران گذشته تاریخ ایران و نقوشی که در آثار باستانی دیده میشود نشان دهنده این است که ایرانیان قدیم از چرم برای کفش و افزارهای جنبی و لوازم دیگر استفاده می کردند.

از ابتدای قرن چهارم تا قرن نهم و دهم فصل نوینی در هنر کتاب سازی گشوده شد و چند نوع جلد تزئینی ابداع گردید که اهم آنها جلدهای سوخت یا (سوخته) و معرق بوده است.در زمانهای دور هنر نوشتن روی چرم وجود داشته است و شاید نتوان بطور دقیق قدمت این رشته را بیان کرد روزگاری که هنوز کاغذ در اختیار انسان نبوده افرادی بودند که مطالب را روی چرم می نگاشتند و به نسلهای بعد به یادگار می گذاشتند نمونه بارز آن آیات قرآنی است که در صدر اسلام جهت ماندگاری بیشتر بر روی چرم نوشته شده است لذا می توان گفت که هنر قلمزنی روی چرم یکی از قدیمیترین و جذابترین رشته از رشته های صنایع دستی بوده که متاسفانه به دلایلی به مرور زمان منسوخ و از بین رفته است.

هنر سوخت معرق از پیش از دوره تیموریان و بیشتر با استفاده از اشکال هندسی رایج بود اما در زمان تیموریان با احداث فرهنگستانی در هرات به دست بایسنقر میرزا استفاده از هنر مینیاتور و هنرهای دیگر نیز معمول شد.

هنر سوخت در دوره صفویه به دلیل انتقال پایتخت از هرات به اصفهان منتقل می شود و این زمانی است که هنر سوخت به اوج شکوفایی خود می رسد، سپس از اصفهان به خاندان گورکانی در هند و عثمانی در قسطنطنیه منتقل می شود.

در دوره صفویه به دلیل ذوق هنرمندان ایرانی، هنر تشعیر، تذهیب و نگارگری هم در سوخت معرق به کار گرفته شد و تا این زمان آنچه که کار می شد بر روی جلد، بخصوص جلد قرآن بود. این روند تا حدود سال 1300 هجری شمسی ادامه داشت که در این دوره تحول بسیار بزرگی در هنر سوخت معرق بوجود آمد. این تحول شگرف به وسیله مرحوم استاد میر محمد معلم خوشنویس و مرحوم استاد تقی کلباسی بنیان گذاری شد و از این پس این هنر علاوه بر جلدهای قرآن و کتاب های نفیس در تهیه تابلو نیز بکار گرفته شد.

علت نامگذاری این هنر به دلیل استفاده از رنگ های تیره، غیر شفاف و تلخ است و چون برای انتقال نقش به پوست قالب را داغ می کنند و با گذاشتن آن بر پوست در واقع پوست را می سوزانند که به رنگ قهوه ای تیره درآید، آن را سوخته می نامند.

مراحل تهیه تابلو سوخت به ترتیب شامل آماده سازی پوست، الوان سازی، طراحی، معرق کاری، منبت کاری، نصب قطعات، لایه چینی، تذهیب، تشعیر، خوشنویسی، طلا اندازی، قلم گیری و اجرای جزئیات طرح است.

هنر معرق کاری سالیان سال است که در ایران و بعضی از کشور های دیگر مانند هند، چین و چند کشور آسیایی دیگر از هنر های بسیار کاربردی و پر مصرف بوده و البته محل تولد این هنر و زمان آن دقیقا مشخص نیست. باید گفت که این هنر بعد از ورودش به ایران با دست هنر مندان خوش ذوق ایرانی به تکنیک های مختلف و با ظرافتی چشمگیر نمایان شد، که امروزه یکی از رشته های هنری پر طرفدار و البته کم هزینه می باشد. (بیشتر بخوانید: معرق ساقه گندم)

پوست و چرم چه مراحلي را تا تابلوفرش طي مي‌كنند؟
پس از انتخاب طرح، رنگ و ابعاد كار، الگوسازي انجام مي‌شود. بعد چرم برش مي‌خورد و تكه‌ها مانند پازل كنار هم چيده مي‌شوند. تكه‌ها با چسب مخصوصي به آستري چرمي مي‌چسبند. در مرحله بعدي سوراخ‌هايي در لبه تكه‌هاي پوست زده شده و بعد از آن با نوارهاي چرمي باريك دوخته مي‌شوند.

تمام مراحل كار با دست صورت مي‌گيرد كه كيفيت را بسيار بالا مي‌برد. البته ما كارهاي چرخ‌دوز هم داريم كه آن‌ها نيز كيفيت و زيبايي خاص خودشان را دارند. بافت و جنس پوست به گونه‌اي است كه هم نماي زيبايي دارد و هم ماندگاري بالايي.

چسبهایی که میتواند در این کار استفاده شود: بیندر، چسب کفش، چسب چرم، سریش
اما از اینها گذشته، به تمام کارهایی که بر روی چرم برای ایجاد نقش انجام میپذیرد میتوان نوعی معرق گفت. این کارها اعم از تکه چینی، سوراخکاری و قرار دادن یک چرم دیگر در زیرآن ، مشبک کاری و تا حدودی اپلیکه باشد.

1- سوراخکاری:(به وسیله ی لیزر ، هویه ، تیغ های جراحی، سوزاندن)

2- تکه چینی و دوخت یا چسباندن آنها در کنار هم

3- به وسیله ی داغ کردن و چاپ نقش (فقط روی چرم های طبیعی)

جلوه نمایی هنر سوخت ومعرق چرم در کاخ صاحبقرانیه

منبع:iran-eng.com