هنر چرم سازی در کرمانشاه

: مجموعه: هنرهای دستی و ترسیمی

چرم کرمانشاه مرغوبترین چرم در ایران است.

چرمسازی هنری پر سابقه تر از ریسندگی و بافندگی است، اما رونق این هنر در بازار سنتی دیگر به شکل سابق نیست و نشانی از تبلور آن نمی بینیم.
روزگاری بازار سنتی شهر کرمانشاه مامن هنرمندان سراجی بود، "روزگاری" بله واژه ای که برای آنچه که داشته ایم و دیگر نیست به کار می بریم.

تاریخچه چرم سازی کرمانشاه
با توجه به اینکه منطقه کرمانشاه از دیرباز محل پرورش احشام و دامهای فراوان بوده است بنا به ضرورت دباغی رونق فراوان داشته است و این امر کرمانشاه را به یکی از منابع ‌اصلی تولید و پخش چرم مرغوب در سراسر کشور مبدل کرده است.

اگر بخواهیم راجع به این هنر بنویسیم باید بگوییم که این هنر قبل تر از ریسندگی و بافندگی بوده است و به واقع جایی برای گفتگو و چانه زنی در مورد این سابقه باقی نمی گذارد.
فن و فنون آماده کردن پوست تاکنون تغییرات زیادی نکرده است همچنین فن چرم سازی از گذشته تا سده نوزدهم راکد بوده و در ایران هم تا زمانی که روش نوین در این زمینه آغاز نشده بود وضع به همین منوال بوده است.

ایرانیان در صنعت چرم سازی سرآمد و از همه استادترند و کرمانشاه نیز در این مقوله شانه به شانه پیشرو است.

هنر سراجی قبل تر از ریسندگی و بافندگی بوده است.

مراحل عمل آوری خام "چرم"
عمل آوری به 2 شیوه صورت می گیرد.
یکی از این روش ها برای آماده کردن پوست گوسفند و بز و روش دیگر برای آماده کردن پوست گاو است.
روش آماده کردن پوست گوسفند و بز از طریق زاج سفید و نمک صورت می گیرد و از آن با عنوان "چرم زاغی" یاد می شود.

و روش دیگر مختص آماده کردن پوست گاو است.

مراحل آماده سازی پوست
"خام را آب زدن": در این مرحله که جزو مراحل اولیه است خام خشک را از روستاها و نواحی اطراف به دباغی آورده و بسته به میزان کلفتی و مقدار چربی پوست به مدت تقریبی 6 روز در آب خیس می کنند در ضمن ذکر این مورد ضروری است که چرم بومی را که از کشتارگاه می آورند، به آب نمی زنند.

آهک زدن و عورامکاری: گودال آهک خمره ای لعابی است که در زمین گذاشته و آن را "لوله کش" می نامند.
در این روش آهک را روی خام می پاشند و بر روی آن آب می ریزند بعد از چند روز خام را بیرون آورده و در اثر آهکی که با آن خیس خورده مواد اضافی مثل مو که بر روی پوست بوده به خوبی از پوست جدا می شود.
زمانی که خام را از خمره بیرون آورده آن را بر روی تیری آویزان می کنند و با یک کارد وﯾﮋه آن را "عورامکاری" می کنند و این کارد را با "سنگ عورام" مرتب تیز می کنند.

متورم کردن: مرحله سوم آماده کردن پوست، متورم کردن است در این روش پس از عورامکاری، خام را به خمره منتقل می کنند و بر روی ان آرد جو می پاشند و پس از آن بر روی آن آب می ریزند.
در این زمان عمل تخمیر صورت می گیرد و این مورد سبب متورم شدن پوست می شود و بدین ترتیب آهک های اضافه خنثی و گوشت های اضافی پوست به خوبی از آن جدا می شود.
البته این عمل که آن را "آردجو" می نامند در فصول مختلف دارای مدت زمانی مختص به خود است به عنوان مثال در فصل زمستان مدت زمان آن به 20 روز به طول می انجامد و در فصل تابستان به مدت 15 روز به طول می انجامد که این مدت زمان با احتساب دما در تابستان و زمستان محاسبه می شود.

در این مرحله بعد از آنکه پوست را از خمره بیرون می آورند آن را بر روی تیری عمودی گذاشته و خام را "داس" می کنند یعنی گوشت های اضافی آن را از پوست جدا کرده و این کار با چاقوی 2 دسته ای به نام "داس" انجام می گیرد.

نمک پاشیدن: در این مرحله پوست را که در آرد جو خوابیده شده، خارج کرده و پوست را در قدح می گذارند و روی هر پوستی به طور جداگانه نمک می پاشند و به مدت چند روز آن را در نمک می گذارند.

مازوکاری: زمانی که پوست برای مازوکاری آماده شده آن را در سیله قرار می دهند و روی هر پوست که درون سیله می گذارند گرد مازوی نرم و یا گرد پوست درخت اقاقیا می پاشند.
پوست را تا چند روز در درون گودال می گذارند و هر روز آن را پشت و رو می کنند و لگد می زنند.

کاشیکاری: بعد از مازوکاری پوستها را در آفتاب خشک می کنند و روی تخته ای که در زیر آن چهار پایه "کرسی" قرار می دهند، با سنگ پا پرداخت می کنند.

رنگ ریختن: برای رنگ کاری چرم از رنگ هایی مثل"گل ورز"، "جوهر گلی" و صابون سفید استفاده می کنند.

صیقلزنی: در این مرحله پایانی بار دیگر پوست را بر روی تخته پرداخت گذاشته و صیقل "مهره" پرداخت را با فشار روی آن می کشند در دباغی های بزرگ کاشیکاری، رنگ ریختن و صیقلزنی را هر سه چرمساز "چرمگر" انجام می دهد.