از شناخت دار قاليبافى تا شناخت انواع آن

مجموعه: فرش و گلیم

دار قاليبافى دستگاهى كه جهت بافت قالى از آن استفاده مى شود دار قالى مى نامند و اساس آن چهار چوبى مركب از دو چوبى مركب از دو چوب عمودى و دو چوب افقى است كه به وسيله اتصالاتى در يكديگر چفت و بسته مى شوند.
 
اجزاء اصلى:
o سردار و زيردار: عبارتند از دو تير افقى موازى با زمين كه اسكلت اصلى دار را به همراه راست روها تشكيل مى دهند.

o راست روها: دو تير عمودى موازى با هم كه عمود بر سردار و زيردار قرار گرفته اند.

o هاف: ميله اى استوانه اى شكل و نازكتر از چوب كجو كه در دارهاى كجودار اين چوب بين سردار و كجو قرار و براى نشستن بافنده مورد استفاده قرار مى گيرد.

o گوه: زبانه اى گونيا شكل است كه در شكاف مستطيل شكل راست روها قرار مى گيرد و براى سفت و شل شدن تارها در دارهاى چوبى از آن استفاده مى شود و به اين صورت كه با كوبيدن گوه به سمت داخل فاصله سردار و زيردار بيشتر شده و تارها سفت و محكم مى شود. در صورتى كه يك گوه شل تر و سفت تر از ديگرى باشد دار از شكل خود خارج و قالى كج مى شود.

 سایت فرش ایرانی (شاه فرش ها)

دارهاى افقى (دارزمينى يا خوابيده)
قديمى ترين و ساده ترين دستگاه قاليبافى است كه از جنس چوب يا آهن مى باشد و استفاده از در ميان ايلات و عشاير و بعضى از روستاها رايج است. اين نوع دار از دو چوب سردار و زيردار و هاف و كوجى و چهار ميخ چوبى يا فلزى كه به وسيله آن ها دار را بر روى زمين مى كوبند و مهار مى كنند تشكيل شده است. با اين نوع دارها معمولا قاليچه بافته مى شود و اين نوع دار براى بافت فرش هاى بزرگ و پهن مناسب نيست. از مزاياى اين دار اين است كه ساده و ارزان است، به راحتى نصب مى شود، حمل و نقل آن آسان است و با توجه به محل زندگى عشاير كه در چادرها و خانه هاى كم ارتفاع زندگى مى كنند به راحتى مستقر مى شود.

دار عمودى
اين دار همان گونه كه از اسمش معلوم است به صورت عمودى نصب مى شود و نسبت به دار افقى پيشرفته تر مى باشد. از لحاظ شكل و عملكرد به چهار نوع تقسيم مى شوند:

o دار ثابت (فارسى): در اين نوع دار از چله كشى فارسى استفاده مى شود و به خاطر همين چله هاى اضافى روى سردار گره خورده و وقتى قالى بافته شد عمل پايين كشى ( دوخت زنى) كه به مهارت خاصى نياز دارد انجام مى شود. در اين نوع دار به جاى استفاده از نيمكت از دو نردبان و يك تخته مسطح استفاده مى شود. از اين نوع دار در مناطق فارسى و براى بافتن فرش هاى بزرگ و ظريف استفاده مى شود.

o دار تركى (تبريزى): اين نوع دار از سردار، زيردار، راست روها، پايه، هاف و نيمكت تشكيل شده است. در اين از دار چله ها دور سردار و زيردار پيچيده مى شوند و به دليل اينكه به طور مرتب قالى بافته شده به وسيله عمل پايين كشى به پشت دار منتقل مى شود. برحسب اينكه از جنس چوب يا فلز باشد عمل شل و سفت كردن تارها توسط پيچ يا گوه صورت مى گيرد

o دار فندك دار: فندك (بندك) عبارتست از ميله اى موازى سردار كه توسط دو پيچ به سردار وصل مى شود و چله ها به جاى عبور از روى سردار از روى فندك عبور داده مى شوند. از اين نوع بيشتر در مناطق غرب كشور استفاده مى شود.

o دار گردان: يكى از انواع دارهاى عمودى است كه سردار و زيردار با كمك اهرم حول محور خود مى چرخند و چله هاى اضافى روى سردار پيچيده مى شوند و با بافته شدن قالى چله هاى اضافى از روى سردار باز شده و قالى بافته شده روى زيردار پيچيده مى شود و براى شل و سفت كردن چله ها از اهرم هاى خاص استفاده مى شود و به اين صورت كه روى سردار دو عدد سوراخ عمود بر هم وجود دارد كه با عبور دادن اهرم در داخل يكى از سوراخ ها و كشيدن مداوم اهرم و تكرار اين عمل تارها را سفت مى كنند و سر اهرم به پايين راست روها مهار مى شود.

گردآوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته