آشنایی با گلیم بافی استان یزد

مجموعه: فرش و گلیم

آشنایی با گلیم بافی استان یزد

گلیم بافی از قرن ها پیش در استان یزد به خصوص شهرستان های میبد، خاتم و ابرکوه رایج بوده  است و گفته می شود که بیش از یک هزار سال در این خطه سابقه دارد.
گلیم بیش از قالی در کشورمان سابقه و قدمت دارد و در واقع قالی در اثر تکامل گلیم بافی طی قرون و اعصار متمادی پدید آمده است.

گلیم های هر منطقه دارای خصوصیات ویژه ای از نظر طرح و رنگ است و با توجه به طرح و رنگ بندی های آن شناخته می شوند.
برای تهیه تار گلیم ، اغلب از نخ پنبه و پشم و در موارد استثنایی از ابریشم استفاده می شود.

در گلیم بافی به شیوه « پودپیچی»  علاوه بر نخ تار و پود از نخ پود نازک نیز استفاده می شود و پود به حال پیچش از میان نخ تار و پود نازک عبور می کند و با شانه بافندگی ، کوبیده می شود.
برای بافت گلیم به «دار» با انواع عمودی، افقی، تبریزی و گردان ، مواد اولیه نخ چله ، پشم و نقشه نیاز است.« دار ثابت» ابتدائی ترین و « دار تبریزی» متداول ترین دارهاست و در دار گردان ، می توان طول تارها را به اندازه طول گلیم تنظیم کرد.

نخ چله از پنبه با ضخامت های متفاوت تهیه می شود و در برخی روستاها به جای پنبه از پشم استفاده می کنند. پشم برای بافت گلیم نیز باید مراحل شستن ، ریسیدن و رنگرزی را طی  کند و سپس به عنوان « خامه» از آن استفاده می شود.
« چله کشی» مهمترین مرحله بافت گلیم است و نخ های چله باید به موازات یکدیگر و با فاصله مشخص روی دار پیچیده شود و یک طرح با چندین رنگ در اندازه های مختلف بافته  شود.

گلیم مرغوب باید در مقابل نور و شستشو رنگش ثابت باشد و در صورت نامرغوب بودن اگر رطوبت به آن برسد ، رنگ عوض می کند.

برای شناخت گلیم مرغوب باید آن را پیچیده و فشار داد تا استحکام آن سنجیده شود و گلیم های دارای پود کم به آسانی کشیده و از هم باز می شود.

هر چه گلیم سبک تر باشد از مرغوبیت بیشتری برخوردار است زیرا در بافت آن از تار و پود ظریفتری استفاده شده است.

بافندگان روستایی معمولا در لبه های خارجی گلیم ، حاشیه ای با موی بز به رنگ سیاه می بافند که این کار به استقامت گلیم کمک می کند.

گلیم های استان یزد بیشتر دارای رنگ های سیاه، لاکی، زرشکی و نخودی است. ثبات رنگ، سبکی وزن و مرغوبیت از ویژگی های گلیم یزد است و اغلب گردشگران داخلی و خارجی آن را خریداری می کنند.

ساده بافی ، سوماک، چاک دار، بدون چاک، گلیمچه، سجاده، جوال، خورجین، سجاده و جولی، از انواع گلیم یزد است و طرح و نقشه گلیم یزد ذهنی است و بافنده بدون مراجعه به نقشه آن را می بافد.

گلیم برای تزئین دیوارهای خانه، کف پوش اطراف فرش های منزل، آویز ورودی، پادری و ... مورد استفاده قرار  می گیرد.

هنرمندان هنر دستی گلیم بافی در استان یزد یک هزار نفر می باشند که در حال حاضر حدود 50 نفر در این صنعت مشغول به کار هستند.

معرق، مشبک، ایکات، زیلو بافی، قالی بافی، سفال ، احرامی، شعر بافی، چاقو سازی، خاتم ، مسگری و قلم زنی از جمله صنایع دستی استان یزد می باشد.

تاریخچه گلیم:
تاریخچهی گلیم بافی به 3500 تا 5000 سال پیش از میلاد برمیگردد که تاریخ آن آغاز نساجی است  و استفاده از آن تقریبا در تمام ایران رایج است .

گلیم و فرش ایرانی که سابقه چندین هزارساله دارد از ارزشهای هنری و اقتصادی و تجاری بالایی برخوردار است . این هنر اصیل و سنتی ایرانی در عرصه داخلی و جهانی همواره به عنوان یک هنر صنعت بی رقیب بوده که از چگونگی بوجود آمدن این هنر صنعت اطلاعات چندان دقیقی در دست نیست .

نقوش بکار رفته در گلیم نمایانگر ارزشهایی بوده که از موجودات پیرامون محل زندگی آنها سرچشمه گرفته است و شرایط مختلف آب وهوایی تاثیر فراوانی در رنگ بندی ونقوش داشته است که گویای فرهنگ خاص زندگی افراد هر منطقه بوده است .

اجزای دار گلیم بافی:
 الف) گوه (گاوه –گاز)
ب) گله (کجو-گرد)
ج) هاف ( شفت – چپگرد – پشت گرد )
د) نیمکت یا تخته
ه) وسایل تنظیم

ابزار گلیم بافی‌ :
1- دفه
2- پنجه
3- قیچی
4- قلاب ( که تشکیل شده از 3 قسمت :دسته .بدنه .نوک )
5- سوکه

انواع بافته هاي گليمي :
زيلو:
انواع نقشه هاي زيلو :1-نقش پرته توري (پره توري) 2-نقش جناغي 3-نقش گره 4-نقش گزشنه 5-نقش مسجدي

جاجيم:
جاجيم در عين ظرافت و زيبايي و دقتي كه مي بايست صرف بافتن آن گرددسنتي ترين روش بافندگي را مجسم مي سازد و ابزار موردنياز آن ساده ترين وسايل بوده و مهمترين عامل در امر بافت انرژي بازوي بافندگان است .

بافت جاجيم پس از تهيه نخ مورد نياز (پشم)در رنگهاي محتلف با چله كشي شروع مي شود واغلب تمام مراحل بافت مخصوصا چله كشي آن باز و شبيه به چله رواني قالي هاي فارسي بافت صورت مي گيرد طول محوطه آن مهم است و عرض آن چندان مهم نيست به طوري كه در يك اتاق نسبتا تنگ نيز مي شود چله كشي را انجام داد و گلوله هاي رنگي نخ توسط شخص چله كش به دور اين ميخهاي چوبي گردانده مي شود.

طريقه بافت:پس از گذراندن پود از لابلاي تارهاي چله و با دو دست توسط قطعه چوبي به نام قليچ يا قليش (قليچ قطعه چوبي است بيشتر از عرض چله كه معمولا از چوب سقز درست مي كنند يك لبه آن تيز و لبه ديگرش پهن تر است )ضرباتي بين تارهاط چله وارد مي نمايدتا پود كاملا بين آنها محكم شود.

شيريكي پيچ (شريكي پيج):
شيريكي پيچ نامي است كه بافندگان عشاير و گاه روستايي به نوعي از گليم مي دهند.اين نوع گليم از دور شبيه به قالي است و نقوش آن با گره ايجاد مي شودو نقش پود در بافت انتها اتصال كليه تارها بهم مي باشد بطوريكه پود در اينجا اصلا آشكار نيست.

طرح و نقش :طرح و نقش شيركي پيچ چندان يكسان نيست و از تنوع كافي برخوردار است .

ورني :
گليمي فرش نما است كه بدون نقشه و بصورت ذهني توسط زنان و دختران دشت مغان و عشاير حومه اهرارسباران و مشكين شهر و آذربايجان شرقي توليد مي شود.
بيشتر نقوش آن از اشكال حيوانات و وحوش منطقه تاثير پذيرفته است .حيواناتي چون گوزن آهو بز سگ بوقلمون مرغ و خروس گربه مار وعقاب گوسفند و ببر وشتر روباه و شغال و طاووس و پرندگان محل كه به صورت ساده و هندسي بافته مي شود و رنگهاي ورني بيشتر داراي زمينه لاكي سرمه اي كرم سفيد پيازي و آبي روشن است .

سوماك:
گفته مي شود كه واژه سوماك ازنام شماخي شهر قفقاز گرفته شده كه در آنجا در طي قرنها گليمهاي ظريف گلدار پود نما بافته شده است. بافت سوماك بيشتر با بافت پود پيچ انجام مي گيرد ظريفترين گليمهاي سوماك از قفقاز مي آيد و در قرن اخير در بلوچستان توليد مي شود. گليمهايي كه با شيوه سوماك بافته شده است بسيار با دوام و سنگين است و اغلب ظرافتي استادانه نشان مي دهد.
منبع:portal-yz.ir